دبیر انجمن میراب رفسنجان:
درهای بستۀ خانه حاج‌آقا علی رفسنجان
خوشکل‌سازی کردند نه مرمت!
اسما پورزنگی آبادی: علیرضا رزم‌حسینی رفته و دیگر هیچ خبری از هیاهو و بر و بیا و شعار و وعده‌های پر رنگ و لعاب دربارهی خانه حاج‌آقا علی رفسنجان نیست. می‌گفتند این خانه را به یک هتل چهارستاره تبدیل می‌کنیم، می‌گفتند این خانه، بزرگ‌ترین خانه خشتی دنیاست! آن را ثبت جهانی می‌کنیم. می‌گفتند یک مسیر گردشگری از شهر رفسنجان تا خانه حاج‌آقا علی رفسنجان احداث می‌کنیم. گفتند و رفتند و اکنون این خانه مانده با قفل‌هایی بر در. این بنای تاریخی که در روستای قاسم‌آباد و در نزدیکی شهر رفسنجان واقع شده خانه‌ای بزرگ است که در دوره‌ی قاجار ساخته شده، سال‌های زیادی متروکه و در حال ویرانی بود که سال ۹۴ بنیاد توسعه موقوفات به مدیرعاملی غلامرضا سرایداری پس از آن‌که باغ تاریخی فتح‌آباد در کرمان را مرمت کرد راهی رفسنجان شد تا این خانه را نیز مرمت کنند.
علیرضا رزم‌حسینی، استاندار سابق کرمان یکی از حامیان جدی این چنین اقداماتی بود که خود از آن به‌عنوان احیای بناهای تاریخی یاد می‌کرد. کارشناسان و دوست‌داران میراث‌فرهنگی اما هیچ‌وقت نتوانستند در کنار مجریان پروژه‌ای که عنوان «مرمت خانه حاج‌آقا علی رفسنجان» را داشت قرار بگیرند. شک داشتند آنچه قرار است انجام شود، در شان این خانه باشد. نگران بودند که کار مرمت به بیراهه برود و ارزش‌های این بنای تاریخی بیش از ۲۵۰ ساله آن‌طور که انتظار می‌رود حفظ نشود. مجریان اما می‌گفتند ما هم دلسوز این خانه هستیم و طرحی را اجرا می‌کنیم که سازمان میراث‌فرهنگی آن را تایید کرده است. پروژه‌ی مرمت سال ۹۴ آغاز شد و پس از وعده و وعیدهای بسیار برای اتمام آن، سرانجام در بهمن‌ماه ۹۶ گفتند که پروژه‌ی مرمت به پایان رسیده و خانه آماده‌ی بهره‌برداری است.
و حالا، در خردادماه ۹۸، سیدمصطفی مرتضوی، دبیر انجمن میراب رفسنجان (از دوست‌داران میراث فرهنگی رفسنجان) می‌گوید که درهای خانه حاج‌آقاعلی بسته است.
از او دربارهی وضعیت فعلی این بنای تاریخی می‌پرسم. به گفته‌ی مرتضوی، از تابستان سال ۹۷ سازمان اوقاف کشور به‌طور مستقیم مالکلیت این خانه را در اختیار گرفته است و می‌خواهند آن را به بخش خصوصی واگذار کنند به‌گونه‌ای که سرمایه‌گذاری‌هایی که برای مرمت آن شده نیز برگردد. مرتضوی می‌گوید: «ولی کسی زیر بار این قیمت‌هایی که اعلام می‌شود نمی‌رود». او اظهار می‌کند: «کسانی که مرمت خانه را انجام می‌دادند، ارقام مختلفی از ۱۰ میلیارد تا ۲۵ میلیارد تومان را اعلام می‌کردند که دراین خانه هزینه شده است ولی این ارقام را بدون هیچ محاسبه و بررسی علمی بلکه بیش‌تر به‌طور سلیقه‌ای تعیین می‌کردند. اساسا کاری انجام دادند در هیچ بخشی از آن طبق اصول علمی و کارشناسی نبود».
وی با تاکید بر این‌که هیچ برنامه‌ریزی علمی و کارشناسی دربارهی مرمت و احیای خانه حاج‌آقا علی انجام نشد، ادامه می‌دهد: «اوضاع طوری بود که انگار همه فقط می‌خواستند هزینه‌ای از اوقاف بگیرند و خرج این خانه کنند بدون این‌که یک برنامه‌ریزی درست دربارهی آن داشته باشند».
مرتضوی معتقد است هزینه‌هایی که اعلام شده واقعی نبوده است. او اظهار می‌کند: «اکنون برخی از پیمانکاران و کسانی که در این پروژه حضور داشتند بدهکارند و در تسویه‌حساب خود مشکل پیدا کرده‌اند».
او می‌گوید: «حالا سازمان اوقاف می‌خواهد این خانه را به پیمانکار بخش خصوصی واگذار کند به گونه‌ای که سرمایه‌ای که برای مرمت آن شده برگردد، ضمن این‌که نگهداری از خانه نیز نیازمند هزینه‌هایی است و با این وضعیت، کسی حاضر نیست آن را در اختیار بگیرد».
با این‌حال، به گفته‌ی مرتضوی، شهرداری رفسنجان اخیرا حاضر شده که بهره‌برداری از این خانه را برعهده بگیرد. دبیر انجمن میراب رفسنجان می‌گوید: «خوشبختانه مهندس عظیمی‌زاده، شهردار محترم رفسنجان، علاوه بر این‌که دید باز و نگاه علمی به این حوزه دارند، صاحب تجربه‌ی اجرایی خوبی هم هستند و اعلام آمادگی کرده‌اند تا شهرداری خانه را در اختیار بگیرد ولی باز هم بر سر قیمتی که اوقاف اعلام کرده توافق ندارند و در حال رایزنی هستند و امیدواریم به تفاهم برسند تا شهرداری این خانه را در اختیار بگیرد».
وی با بیان این‌که خانه در حال حاضر اوضاع خوبی ندارد، از بسته بودن درهای آن خبر داده و در پاسخ به این پرسش که گاهی تصاویری از بازدید گردشگران از این خانه در فضای مجازی یا سایت‌ها منتشر می‌شود، ماجرا چیست؟ می‌گوید: «گاهی افرادی که قصد بازدید از خانه را دارند، با هماهنگی با دستگاه‌های مسئول وارد خانه می‌شوند، کنسرت سال گذشته هم به همین شکل در خانه برگزار شد». مرتضوی در پاسخ به این پرسش که می‌گویید مرمت غیراصولی انجام شده، منظورتان چیست و چه خطاهایی رخ داده است؟ توضیح می‌دهد: «یکی از ویژگی‌های خاص این خانه، آشپزخانه‌ی آن بود که در جریان مرمت، آن را تغییر داده و برخی عناصر مهم آن را حذف کرده‌اند. همچنین در مرمت بنا از مصالح ناهمگون استفاده کرده‌اند، لوسترهایی در این خانه نصب شده که زیبایی سقف‌ها را تحت‌تاثیر قرار داده، در این خانه از پارکت استفاده شده و در خانه‌ای با معماری سنتی، آشپزخانه‌ای مدرن ساخته‌اند».
او تصریح می‌کند: «این خانه مرمت نشده، بلکه خوشکل‌سازی و بزک شده است». وی در پاسخ به این پرسش که مگر میراث‌فرهنگی بر این پروژه نظارت نداشت؟ می‌گوید: «متاسفانه آن‌طور که باید و شاید این نظارت‌ها اتفاق نیفتاد و امروز می‌بینیم که نه فقط در خانه حاج‌آقا علی بلکه در دیگر نقاط استان نیز کارهایی که در حوزه‌ی میراث‌فرهنگی در این سال‌ها انجام شد چندان علمی نبود و اتفاقات ناخوشایندی در استان رخ داد».
دبیر انجمن میراب رفسنجان می‌افزاید: «در رفسنجان، تصمیم داشتند کاروانسرای شاه‌عباسی و حمام آقا سیدمهدی که در آن موزه مردم‌شناسی دایر است را هم تبدیل به هتل و رستوران کنند!». وی با بیان این‌که چنین تصمیماتی نتیجه‌ی نگاه صرف اقتصادی به میراث‌فرهنگی است، دربارهی این دو بنا توضیح می‌دهد: «کاروانسرای شاه‌عباسی در میدان شهید میرافضلی شهر قرار دارد و کاربری آن فرهنگی بود؛ اداره میراث شهرستان، انجمن ما و یک کتابخانه و کارگاه صنایع‌دستی در آن دایر بود ولی حکم تخلیه آن را گرفتند و تا پایان سال ۹۷، جز اداره میراث، بقیه آن را تخلیه کرده‌اند». به گفته‌ی وی، اوقاف قصد دارد رستوران و یا هتل در این کاروانسرا دایر کند اما فعلا کار را متوقف کرده است. مرتضوی می‌گوید: «در شرایط اقتصادی فعلی که این نوع خدمات چندان مشتری ندارد باعث شده که فعلا از موقعیت قبلی خود برای تبدیل کاروانسرا عقب‌نشینی کنند». وی دربارهی موزه مردم‌شناسی نیز اظهار می‌کند: «دربارهی این موزه هم حکم تخلیه گرفته شد ولی هنوز حکم را اجرا نکرده‌اند».
مرتضوی در چنین وضعیتی که میراث‌فرهنگی استان به آن دچار شده، دو پیشنهاد دارد. او می‌گوید: «باید مشارکت‌های مردمی در حفاظت از میراث‌فرهنگی را نهادینه کنیم تا در مقابل برخی اقدامات اشتباه، مردم خودشان اقدام کنند و اجازه ندهند به اسم مرمت، خوشکل‌سازی و زیباسازی انجام شود و با دخل و تصرف‌های نادرست، هویت بناها را از بین ببرند».
وی معتقد است باید به‌جایگاهی برسیم تا مردم همان‌طور که نسبت به تورم و گرانی اعتراض می‌کنند، نسبت به تخریب و نابودی میراث‌فرهنگی نیز واکنش بدهند.
دبیر انجمن میراب رفسنجان اضافه می‌کند: «پیشنهاد بعدی من این است که بناهای خاص تاریخی به‌صورت هیات امنایی اداره شود تا وقتی تصمیم به اقدامی دربارهی آن بنا گرفته می‌شود گروهی متشکل از دستگاه‌های مختلف اجرایی و نهادهای مردمی بر اقدامات نظارت کنند تا این‌طور نشود که خانه‌ای ارزشمند مثل خانه حاج‌آقا علی به این وضعیت دچار شود».
