محسن جلال‌پور در گفت‌وگو با استقامت مطرح کرد
مهاجرت پسته از کرمان حتمی است!
گروه اقتصاد – هفته‌ی گذشته معاون وزیر جهاد کشاورزی در بازدید از یک باغ پسته در آذربایجان، با اشاره به کمبود آب در نواحی مرکزی ایران اذعان کرده بود که پسته‌کاری در حال مهاجرت به غرب و شمال‌غرب کشور است. موضوعی که به نظر می‌رسد زنگ خطر پایان پسته در کرمان، به عنوان قطب اصلی تولید این محصول استراتژیک را بیش از هر زمان دیگری به صدا درآورده؛ هرچند جلال‌پور رئیس سابق اتاق ایران، معتقد است سال‌ها پیش درباره‌ی این موضوع هشدار داده بوده و با توجه به وضعیت آب کرمان، انتقال پسته به سایر استان‌ها اجتناب‌ناپذیر است.
به گزارش استقامت، محسن جلال‌پور با اشاره به طرح‌های اتاق کرمان در دههی ۸۰ برای عبور از بحران آب و نجات بازار پسته ایران از طریق انتقال باغات پسته به سایر استان‌ها، گفت: «سال ۱۳۸۱ که من مسئولیت اتاق کرمان را پذیرفتم، سال اول عمدتا به نوسازی و بهسازی اتاق و نیازهای اصلی مثل نرم‌افزار، سخت‌افزار، نیروی کار و نیروی انسانی گذشت و در سال ۸۲ که من تقریبا به کار مسلط شده بودم و شرایط استان دستم آمده بود، بعد از بررسی‌هایی که با بسیاری از بزرگان کرمان، آقای مهندس ایرانی، مهندس آگاه، مهندس معاون و بسیاری از عزیزانی که در دوره‌ی پنجم با من به اتاق آمدند، انجام دادیم به این نتیجه رسیدیم که به سرعت به سمت مشکل آب و گرفتاری آب در استان پیش می‌رویم».
رئیس اسبق اتاق کرمان اظهار کرد: «این بررسی کار جامعی بود که اتاق بازرگانی در استان، انجام داد و نهایتا کاری که آن سال در اتاق شروع کردیم این بود که هم استان را از اتفاقی که در بحث آب دارد پیش می‌آید آگاه کنیم و هم به نوعی استان را به سمت توسعه‌ی غیرکشاورزی سوق بدهیم».
وی افزود: «آن زمان ۴۳ درصد اشتغال استان در کشاورزی و عمده‌ی آن هم در باغات بود. ۶/۲۴ درصد باغات کشور در استان است با پایه‌ی ۳۲۰ هزار هکتار باغات پسته، مرکبات، نخیلات و … . آن سال یعنی ۱۷ سال پیش ما به این جمع‌بندی رسیدیم که استان کرمان آینده‌ای در کشاورزی ندارد. حرکت خوبی شروع شد و این حرکت هم منجر به این شد که از همان سال پایه‌ی توسعه‌ی معدنی گذاشته شد و امروز استان کرمان اولین استان در سرمایه‌گذاری معدنی در کشور است و به قیمت امروز بیش از ۱۲۰ هزار میلیارد تومان در استان سرمایه‌گذاری معدنی در حال انجام است و نتایجی هم داشته که در گل‌گهر، مس، هلدینگ خاورمیانه و مجموعه‌ی کارهای معدنی و صنعتی که در کرمان اتفاق افتاده، آن را مشاهده می‌کنید».
جلال‌پور بیان کرد: «آن زمان صحبتی که در زمینه‌ی پسته اتفاق افتاد این بود که یکی از اصلی‌ترین سرمایه‌های استان کرمان صنعت پسته است. ما آن زمان برآورد کردیم حدود شش میلیارد دلار در استان در صنعت پسته سرمایه‌گذاری شده و حاصل آن میزان پسته‌ای بود که آن سال‌ها تولید می‌شد که دههی ۸۰ سالهای اوج ما بود».
رئیس سابق اتاق ایران یادآور شد: «با بررسی‌های جدی کارشناسی که انجام شد جمع‌بندی ما این شد که غیر از شش میلیارد دلاری که در صنعت پسته سرمایه‌گذاری شده، بزرگترین سرمایه‌ی روز ما در صنعت پسته بازاری است که ما توانستیم در طول این سال‌ها با هزینه‌ی فراوان و افت و خیزهای زیاد در دنیا کسب کنیم؛ بازاری در حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار ارز که برای کشور یک نعمت بود و همان زمان هم ما در صادرات غیرنفتی اولین بودیم.
وی افزود: «ما فکرکردیم برای شش میلیارد دلار کاری از ما برنمی‌آید؛ زیرا هر آن‌چه که ما حساب کردیم انتقال یا شیرین‌سازی آب و یا هر عمل دیگری در زمینه‌ی آب نمی‌تواند این باغات را نجات دهد و علت این‌که ما به این روز افتادیم این بود که در دههی ۶۰ که متاسفانه حساب و کتابی در کشور نبود چاه‌های فراوانی در استان حفر کردند، در حالی که دههی ۵۰ آمریکایی‌ها در ایران بررسی کرده بودند و حفر و ایجاد چاه جدید را ممنوع کرده بودند اما بعد از انقلاب کسی به این حرف‌ها پایبند نبود و بسیاری از چاه‌های مجاز و غیرمجاز زده شد و ثروت اصلی استان که آب زیرزمینی آن بود به یغما رفت».
جلال‌پور خاطرنشان کرد: «آن زمان ما به این نتیجه رسیدیم که انتقال آب هم در زمینه‌ی کشت کشاورزی کمک نمی‌کند زیرا حداکثر پولی که برای یک مترمکعب آب داده می‌شد ۱۰۰ تومان بود و ما آن زمان حساب کردیم که اگر آبی را بخواهیم انتقال بدهیم به قیمت آن روز هر مترمکعب بیش از دو هزار تومان برای کشاورز می‌افتد و در آن سال، این رقم با مترمکعب ۱۰۰ تومانی که استفاده می‌کردیم قابل قیاس نبود».
وی توضیح داد: «تصمیم گرفتیم به جای این‌که به بیراهه برویم و شرایطی را در استان پیشنهاد کنیم که امکان‌پذیر نباشد و هزینه‌بر باشد و جز بار برای کشور چیزی نداشته باشد را کنار بگذاریم و با یک منطق واقعی و کارشناسی به این‌جا رسیدیم که ما کاری برای شش میلیارد دلار سرمایه‌ای که در کرمان اتفاق افتاده نمی‌توانیم بکنیم مگر این‌که با بهره‌وری بیشتر و راهنمایی کشاورزان برای بهره‌‌برداری و استفاده‌ی بهینه از آب و بهره‌وری بیشتر از هر مترمکعب آب به حداقل خسارت برسیم».
رئیس اسبق اتاق کرمان ادامه داد: «آن زمان پیشنهاد کردیم که بخشی از این باغات اصلا بهره‌ور نیستند و به مرور زمان خشک می‌شوند و چه بهتر که کشاورزان خودشان این باغات را خشک کنند و به باغاتی که بهره‌ورتر هستند و امکان آورده‌ی بیشتر و محصول بیشتر را دارند رسیدگی کنند؛ اما هم‌زمان از این غافل نبودیم که ۲/۱ میلیارد ارزی که برای کشور حاصل می‌شود که تا ۵/۱ میلیارد دلار هم امکان افزایش داشت و بازاری که اتفاق افتاده بزرگترین ثروت کشور در زمینه‌ی پسته است که به سادگی حاصل نشده و با فراز و نشیب‌های فراوان و هزینه‌های فراوان که بخش خصوصی کرده و با استفاده از منابع زیرزمینی که اصلی‌ترین آن آب در کشور بوده، این اتفاق افتاده که باید آن را حفظ کنیم».
طرح نجات پسته و حفظ بازار
وی با بیان این‌که سال ۱۳۸۳ اتاق بازرگانی یک طرحی را ارائه داد که همیشه در بایگانی ماند و امروز شاید باید افسوس آن طرح را بخوریم، اظهار کرد: «در جلسه‌ی استانداری کرمان ما مطرح کردیم که پیش‌بینی‌مان این است که در ۱۰ سال آینده استان به شدت به سمت بی‌آبی خواهد رفت و مسلما این بی‌آبی به خشک شدن باغات، خصوصا باغات پسته خواهد انجامید و ناعلاج هستیم که از الان پیش‌بینی کنیم و به دلیل قیمت تمام‌شده‌ی انتقال آب، پیشنهاد می‌کنیم که کم‌کم باغات پسته را از استان کرمان به استان‌هایی که امکان کشت پسته است، منتقل کنیم».
جلال‌پور اضافه کرد: «در جلسه گفتیم این پیشنهاد را هم به این دلیل ارائه می‌دهیم که کشور در طول این سال‌ها از منابع زیرزمینی، استفاده کرده و توانسته بازاری به این شکل را ایجاد کند. هرچند که بخش خصوصی هم در طول این زمان حساسیت و گرفتاری خود را داشته و ضرر و زیان‌ها و هزینه‌های زیادی کرده اما این بازار برای کشور باید حفظ شود و برای حفظ این بازار بهتر است پسته‌کاری را از استان کرمان به استان‌هایی که امکان کشت پسته است منتقل کنیم و برای این‌که استان کرمان هم از این منتفع شود و نهایتا این تجربه هم منتقل شود چه بهتر است که ما به ازای هر یک هکتار زمین و هر لیتر در ثانیه، آبی که امروز در استان داریم به میزان یک‌سوم از این را در یک استان پسته‌خیز دیگر که امکان کشت پسته است به کشاورز واگذار کنیم و یک دوره‌ی ۱۰ سالهای را هم به کشاورز فرصت بدهیم که ظرف این ۱۰ سال چاه این‌جا را پلمب کند و تحویل دولت بدهد و در این ۱۰ سال آن کاری که برای کشت پسته باید انجام دهد تا به محصول برسد را جلو ببرد و بعد کشاورزی که این‌جا مثلا سه هکتار باغ دارد و میزان آبی که این‌جا است به جای آن یک هکتار باغ مکانیزه و شرایط بهره‌وری بالا، که سه برابر باغات امروز ما بهره‌وری و تولید دارد تحویل کشاورز داده شود و این‌جا آن باغ و زمین گرفته شود».
وی بیان کرد: «بر اساس این پیشنهاد، سه کار باید به طور هم‌زمان انجام می‌دادیم که مهم‌ترین آن حفظ مانده‌ی آب‌های زیرزمینی بود که در معرض انقراض بودند. دوم، حفظ بازار پسته بود که ما بازار ۵/۱ میلیارد دلاری را حفظ می‌کردیم و سوم تبدیل یک کشت سنتی کم‌بهره‌ور به یک کشت صنعتی با بهره‌وری بالا».
رئیس سابق اتاق ایران یادآور شد: «این طرح در آخرین سال دولت آقای خاتمی بارها در کمیته‌ی کشاورزی و کمیسیون‌های استانداری و اتاق مطرح شد ولی به جایی نرسید و با آمدن دولت آقای احمدی‌نژاد که نگاه‌ها عوض شد و دیدگاه‌ها چیز دیگری بود و اصولا نگاه دولت آقای احمدی‌نژاد نگاه مناسب و با احترامی به بخش پسته و پسته‌کاران نبود و به آن‌ها به چشم عده‌ای ثروتمند نگاه می‌کردند و بعد از آن هم دیگر این اتفاق نیفتاد».
وی گفت: «علت این‌که من به عقب برگشتم این بود که بدانید این مساله ایده‌ای بوده که سال ۸۳ توسط اتاق بازرگانی به صورت مکتوب به استانداری کرمان ارائه دادیم؛ در حالی که هنوز انجمن پسته هم به وجود نیامده بود. و اگر آن روز این اتفاق افتاده بود امروز ما حداقل در استان‌های پسته‌خیز ۸۰ تا ۱۰۰ هزار هکتار پسته داشتیم که می‌توانست حداقل همین میزان پسته امروز یعنی حدود ۲۴۰ تا ۲۵۰ هزار تن پسته ما را تامین کند و ما بازار بزرگی را که با هزینه‌های فراوان و با احصاء آب‌های زیرزمینی و ضرر و منفعت و تلاش بازرگانان در دنیا به دست آورده بودیم از دست ندهیم ولی این اتفاق نیفتاد و کم‌کم مرور زمان ما را وادار کرد». جلال‌پور خاطرنشان کرد: «روزگار ما را به این سمت برد که از چند سال گذشته خشکیدگی باغات در استان کرمان از سالانه دو هزار هکتار شروع شد تا الان که به سالی ۱۲ تا ۱۵ هزار هکتار رسیده و میزان برداشت محصول هم که زمانی هزار و ۲۰۰ کیلو بود کم‌کم افت کرد و الان به حدود ۶۰۰ کیلو در هکتار رسیده است به دلیل این‌که باغات اصلا آورده و بهره‌وری ندارند».
کشت پسته در آذربایجان قابل تحسین است
وی با اشاره به کشت پسته در استان‌های غربی اظهار کرد: «این‌که امروز در بضی استان‌ها مثل آذربایجان غربی پسته‌کاری می‌شود اصلا کار بدی نیست و نه تنها بد نیست، که کار قابل تحسینی است اما این‌که خیلی دیر شده برای این کار و عملا ما بسیاری از بازارها را از دست دادیم شاید به دلیل کندی و کاهلی ماست؛ اما هر زمان که شروع شود خوب است».
وی افزود: «من به عنوان یک ایرانی حتما توصیه می‌کنم این بازار حفظ شود و حتما توصیه می‌کنم در هر استانی با بررسی کارشناسی علمی که آینده‌ی آب و زمین آن‌جا مطمئن است به صورت کشاورزی مدرن و جدید، پسته‌کاری اتفاق بیفتد که این بازار برای کشور حفظ شود».
خبرنگار استقامت سوال کرد: «طرح شما به آن شکل اجرا نشد و الان بدون برنامه زمین‌ها و باغات این‌جا رها می‌شوند و سرمایه‌ها به مناطق پر آب سوق پیدا می‌کنند در حالی که فکری برای آینده کرمان نشده، با توجه به این مساله فکر می‌کنید این کار به آینده کرمان آسیب نمی‌زند؟». جلال‌پور پاسخ داد: «آسیب آینده‌ی کرمان غیرقابل اجتناب است، چه این اتفاق بیفتد و چه نیفتد».
وی ادامه داد: «سال ۱۳۷۶ یعنی ۲۲ سال پیش وقتی پسته را به دلیل آلودگی آفلاتوکسین تحریم کردند، اروپایی‌ها هیاتی را به کرمان فرستادند که این هیات از ضبط پسته مکانیزه‌ی من در کرمان بازدید کردند، بعد از این بازدید من که نه در اتاق بودم و نه انجمن پسته و فقط یک فعال اقتصادی صنعت پسته بودم در مصاحبه‌ای گفتم اگر فکری برای پسته نشود در ۲۰ سال آینده وضعیت پسته ایران به دو دلیل خطرناک است. یکی رقابتی که آمریکا شروع کرده و دارد پسته ایران را روزبه‌روز گرفتارتر می‌کند و دیگری مساله‌ی آب و مربوط به کشاورزی استان است که همین اتفاق هم افتاده».
وی بیان کرد: «این چیزی نیست که از نظر مسئولین دور بوده باشد یا کسی تذکر نداده باشد. ۲۴ سال مثل سایر مسائل کشور ما روی آن کار کردیم، فریاد زدیم و دنبال کردیم اما این‌که جمهوری اسلامی و هر کشور و حاکمیتی که اقتدار دولت و حکومتش در همه‌ی زمینه‌ها خیلی بالاتر از اقتدار بخش خصوصی است و حرف آخر را دولت و حاکمیت می‌زند به آن نپرداخته اصلا جای شک و شبهه نیست».
رئیس اسبق اتاق ایران گفت: «این‌که باغات پسته را در جای دیگری جایگزین کنیم یا نکنیم تفاوتی برای کرمان ندارد؛ زیرا کرمان حتما با صنعت پسته با این وضعیت آب خداحافظی می‌کند و امروز هر مترمکعب انتقال آب به کرمان به مترمکعبی سی‌وچند هزار تومان افزایش پیدا کرده است. اصلا امکان‌پذیر نیست ما بتوانیم باغات‌مان را حفظ کنیم».
اجرای طرح سال ۸۳ در ابعاد کوچک‌تر
خبرنگار استقامت گفت: «با توجه به شرایط حاد امروز و انسجام بین فعالین صنعت پسته، آیا امکان دارد الان این طرح مطرح شود تا آن‌چه کرمان داشته کماکان حفظ شود و لااقل آن‌مقدار درآمد و اشتغال پسته را در کرمان از دست ندهیم؟».
جلال‌پور اظهار کرد: «ما آن روز ۱۹ استان را بررسی کردیم و سه استان این امکان را داشت که در آن‌ها پسته کشت شود؛ این‌که بعد از این همه سال شرایط آبی و اقلیمی این سه استان چه تغییری کرده را نمی‌دانم، اما حتما معتقدم که هر استانی که این ظرفیت را دارد، این کار در آن عملی است، منتها این کار نیاز به حاکمیت و دولت دارد. برای این‌که شما وقتی می‌خواهید به کسی زمین را واگذار کنید و چاه آب آن را بگیرید بخش خصوصی چنین توانی ندارد، نه پولی دارد که این زمین را بخرد و نه وظیفه دارد چاه آب دیگری را پلمب کند و این حاکمیت است که باید حافظ ثروت‌ها و آب و خاک کشور باشد و برای حفظ ته‌مانده‌ی آب که خیلی هم نیست و یک جزئی برای حفظ تمدن و سکونت این استان‌ها است، بایستی به این کار وارد شود و این زمین‌ها را با همان شرایطی که بیان شد در اختیار بخش خصوصی کرمانی قرار دهد تا حداقل از بخشی از خساراتی که پیش رو است جلوگیری کند؛ هرچند که همه‌ی این کار دیگر امکان‌پذیر نیست».
وی ادامه داد: «من معتقدم اگر استان‌های دیگر ظرفیت تولید پسته را دارند خیلی عالی است استفاده کنند. اما در استان کرمان هم بایستی مسئولین استان، حاکمیت، دولت و همه‌ی دست‌اندرکاران و کسانی که برای کرمان سینه می‌زنند و از قِبَل کرمان نماینده، استاندار و مسئول هستند این همت را بکنند و با ظرفیتی که حاکمیت دارد طرح سال ۸۳ را در ابعاد کوچک‌تری اجرا کنند».
رئیس سابق اتاق ایران افزود: «ما آماده‌ایم و اعلام می‌کنم به عنوان اتاق، انجمن یا تشکلی که مجموعه‌ی فعالین اقتصادی بیایند در آن نام‌نویسی کنند، چه به عنوان سازمان عمرانی که در رفسنجان برای انتقال آب شکل گرفت و نتیجه‌ای هم نداد، همه‌ی این‌ها را کنار هم بگذارید، من محور می‌شوم مشروط بر این‌که آن کار اولیه یعنی زمین و آبی که در آن مناطق باید در نظر گرفته شود توسط حاکمیت انجام شود، تا من امروز اگر کشاورزی را صدا زدم گفتم ۱۰ هکتار این‌جا را از آب بینداز؛ و این آب هم ۱۰ سال آینده برای دولت است، بتوانم جای آن سه هکتار در یک منطقه‌ای بدهم که آن سه هکتار و آب دست دولت باشد».
وی ادامه داد: « اگر آن را مسئولین کشور و استان پیگیری کنند و نیاز لازم را تامین کنند، امکان این‌که ما بقیه‌ی کشاورزان را دور هم جمع کنیم تا این طرح را اجرا کنیم، شدنی است؛ هم باعث رونق پسته و هم احیاء کشاورزی می‌شود».
جلال‌پور در پاسخ به این پرسش که آیا این مهاجرت پسته هم اکنون توسط کشاورزان کرمانی در حال انجام است، گفت: «مناطقی که من در سالهای دههی ۸۰ رفتم خیلی از پسته‌کاران کرمانی رفته بودند مثل استان خراسان رضوی، قم، سمنان و قزوین. ولی در آذربایجان خود آذربایجانی‌ها هستند و اصلا کرمانی‌ها نبودند».
وی ادامه داد: «در آذربایجان و استان‌های غربی، کرمانی‌ها کاری نکردند، کرمانی‌ها به استان‌های شرقی رفتند که آن‌جا هم شرایط آتی ندارد، استان خراسان رضوی که بیشترین میزان کشت در آن است خطرش کمتر از استان کرمان نیست. استان قم و مرکزی هم به همین شکل؛ الان تنها استان‌هایی که مورد تایید است استان کرمانشاه، آذربایجان غربی و ایلام است که تاکنون کرمانی‌ها آن‌جا سرمایه‌گذاری نکردند».
