دکتر مقصودی مدیر پایگاه جهانی لوت مطرح کرد
معضل ورود بی‌ضابطۀ گردشگران به لوت
اجازۀ تعریض جادۀ شهداد ـ نهبندان را نمی‌دهیم
باید بگذاریم طبیعت تکلیف دریاچۀ لوت را معلوم کند
اسما پورزنگی‌آبادی
انگار در استان کرمان برای کسی از متولیان چندان مهم نیست که پنج سال پس از ثبت جهانی بیابان لوت، هنوز در بر همان پاشنه‌ی سابق می‌چرخد و انبوه مشکلات و کمبودها پابرجاست. پایگاه‌های جهانی لوت در سه استان کرمان، سیستان‌وبلوچستان و خراسان جنوبی هنوز حتی یک ماشین برای گشت‌زنی ندارند، نیروی ثابت ندارند، یگان حفاظت شکل نگرفته و کمبود بودجه بسیار جدی است و دیگر دستگاه‌های مسئول از جمله منابع طبیعی و محیط زیست، با وجود تفاهم‌نامه‌ای که با وزارت میراث‌فرهنگی امضا کرده‌اند، به وظایف خود در برابر این پهنه‌ی جهانی آن‌طور که نیاز است عمل نمی‌کنند. همگان، به رونق گردشگری از مسیر لوت چشم دوخته شده اما زیرساخت‌های گردشگری تامین نشده و این بیابان برای حضور بازدیدکنندگان آمادگی کافی ندارد.
۲۷ تیرماه، سالروز ثبت جهانی لوت بود و با تجربه‌ای که این پنج سال از سر گذرانده شده، دکتر مهران مقصودی مدیر پایگاه جهانی لوت در ایران، دانشیار دانشگاه تهران به فردای‌کرمان می‌گوید: ای کاش ارزش و قدر این پدیده را می‌دانستیم. شاید هر کشور دیگری جای ما بود، استفاده‌های بسیار بیش‌تر و بهتری داشت ولی در ایران هنوز قدر لوت را ندانسته‌ایم در حالی که یکی از منحصر به‌فردترین بیابان‌های دنیا است. تنوع زیستی و فرهنگی و به ویژه تنوع زمین‌شناختی که در این بیایان داریم در جهان بی‌نظیر است و اگر از دست برود، یکی از با ارزش‌ترین مناطق جهان را از دست داده‌ایم.
به بهانه‌ی سالگرد ثبت جهانی درباره‌ی برخی از مهم‌ترین مسائل لوت با مقصودی گفت‌وگو کردم که بخشی از آن را در ادامه می‌خوانید. متن کامل این گفت‌وگو در پایگاه خبری فردای‌کرمان منتشر شده است.
آقای دکتر، تاثیر حضور گردشگران بر لوت را چه‌طور ارزیابی می‌کنید؟
انبوه گردشگرانی که در ایام تعطیلات به لوت می‌روند برای جوامع محلی سودی ندارند. ما از توسعه‌ی گردشگری می‌گوییم اما این نوع گردشگران جز تخریب و آلودگی چیزی ندارند. حجم زیادی زباله رها می‌کنند و مردم محلی مجبور شوند تا آن را جمع کنند و از این شرایط، نفعی نمی‌برند. باید ورود گردشگران را ساماندهی کنیم که یک راه آن ایجاد گیت ورودی است که محلی در نزدیکی شفیع‌آباد در نظر گرفته شده و امیدوارم هرچه زودتر ایجاد شود تا رفت‌آمدها در لوت کنترل شود. در سایت‌های طبیعی جهانی در کشورهای دیگر، وقتی می‌خواهید وارد شوید، باید از مدت‌ها قبل ثبت‌نام کنید و به شما می‌گویند چه زمانی و با چند نفر وارد شوید؟ بعد در لوت، وضعیت طوری است که برخی دستگاه‌ها خودشان برای ورود به بیابان مجوز صادر می‌کنند! بدون اینکه ما مطلع شده باشیم. بارها و بارها با این دستگاه‌ها جلسه گذاشته شده ولی باز هم توجهی نمی‌شود. باید بگویم که ورود بی‌ضابطه‌ی گردشگران، در حال حاضر مهم‌ترین معضل ما در لوت است که اگر بتوانیم آن را مدیریت کنیم و همکاری سازمان‌ها را هم داشته باشیم، وضعیت به سمت بهبودی می‌رود. در استان کرمان بسیاری می‌گویند چرا دریاچه لوت باعث توسعه‌ی گردشگری نشد؛ مگر همین گردشگرانی که رفتند جز آلودگی چه تاثیری داشتند؟ سازمان‌های درگیر بیایند بگویند چه‌قدر امکانات و بودجه گذاشتند تا زیرساخت‌ها برای حضور گردشگران فراهم شود؟ مدام می‌گوییم توسعه‌ی گردشگری، توسعه‌ی گردشگری، توسعه‌ی گردشگری! وقتی زیرساخت‌ها و امکانات و مسیرهای گردشگری نداریم؛ توسعه‌ی گردشگری جز زباله و تخریب دستاوردی نخواهد داشت. در تمام جهان روند این‌طور است که ابتدا یک جاذبه را شناسایی و بعد ارزیابی می‌کنند، در مرحله‌ی بعد ثبت و سپس مدیریت، برنامه‌ریزی، پایش و در آخرین مرحله معرفی آن را انجام می‌دهند. ما اما تمام توان را بر «معرفی» گذاشته‌ایم و نتیجه را هم داریم مشاهده می‌کنیم.
یکی از مشکلاتی که بعد از سیلاب سال ۹۸ در لوت پیش آمده، تخریب جاده‌ی شهداد ـ نهبندان است. بالاخره تکلیف این مسیر معلوم شد؟ مجوزی برای احداث یا ترمیم آن داده‌اید؟
ما بارها و بارها گفته‌ایم این جاده اگر از همین مسیر عبور کند، خطر سیل آن را تهدید می‌کند؛ چون مکانیسم طبیعی رود شور این است که مدام تغییر مسیر می‌دهد. بنابراین ما پیشنهادمان این است که جاده باید خارج از عرصه و حریم لوت ایجاد شود. اخیرا گفته‌اند همین مسیر را می‌خواهند ترمیم کنند ولی اعلام کرده‌اند که ارتفاع را می‌خواهیم بالا بیاوریم، ۱۶ متر شانه‌ی خاکی هم برای هر طرف از این جاده در نظر گرفته‌اند که اعلام کرده‌ایم ما اجازه‌ی تعریض این جاده را نداده و نمی‌دهیم و تضمین هم نمی‌دهیم جاده‌ای که ایجاد می‌کنند پایدار باشد.
طی سال‌های گذشته همواره از کمبود امکانات و نیرو در پایگاه‌های استان‌ها گلایه داشتید. آیا این مشکل حل شده است؟
خیر. پنج سال از ثبت جهانی لوت می‌گذرد، برای عرصه‌ای که بیش از ۸۶۰ کیلومتر طول در سه استان دارد، حتی یک ماشین در سه استان به ما نداده‌اند! در حالی که در هر استان نیاز به چندین ماشین و یگان حفاظت داریم اما نه یگان حفاظت داریم و نه نیروی ثابت داریم! شما پایگاه لوت را با دیگر پایگاه‌های جهانی کرمان از جمله ماهان و بم مقایسه کنید. شاید بیش از ۱۰۰ نیرو داشته باشند ولی ما برای مدیریت این عرصهی وسیع، حتی نیروی ثابت نداریم چه رسد به اینکه تعدادی نیروی کافی داشته باشیم. انگار دستگاه‌های مسئول، هنوز به این نتیجه نرسیده‌اند که لوت نیاز به توجه و نیرو و یگان حفاظت و امکانات دارد. با دست خالی که نمی‌توان این بیابان را مدیریت کرد. جمیع این شرایط نشان می‌دهد سازمان‌های متولی هنوز توجهی به اهمیت این بیابان ندارند و همه فکر می‌کنند کس دیگری باید آن را مدیریت کند. علاوه بر نیرو و امکانات، نیازها و کمبودهای متعددی از جمله پارکینگ، گیت ورودی، مرکز تفسیر و … داریم. پنج سال است که گفته‌ام مرکز تفسیر باید در لوت ایجاد شود تا از طریق فیلم و عکس و توضیحات، گردشگر قبل از ورود، لوت را بشناسد و بعد وارد شود. ولی متاسفانه توجهی نمی‌شود. مشکلات در لوت بسیار زیاد است. ای کاش ارزش و قدر این پدیده را می‌دانستیم. شاید هر کشور دیگری جای ما بود، استفاده‌های بسیار بیش‌تر و بهتری داشت ولی در ایران هنوز قدر لوت را ندانسته‌ایم در حالی که یکی از منحصر به‌فردترین بیابان‌های دنیا است. علاوه بر وجود بلندترین‌ها و گرم‌ترین نقطه‌ی زمین در لوت، تنوع زیستی و فرهنگی و به ویژه تنوع زمین‌شناختی که در این بیایان داریم در جهان بی‌نظیر است و اگر از دست برود، یکی از باارزش‌ترین مناطق جهان را از دست داده‌ایم.
یکی از اتفاقات مهم سال‌های اخیر در لوت، شکل‌گیری دریاچه در پی وقوع سیلاب بود. حالا اما در حال خشکیدگی است و درخواست‌هایی در استان کرمان وجود دارد که نگذارید خشک شود و گویا برای انتقال آب به آن تحقیقاتی در دست انجام دارید. لطفا بفرمایید سرنوشت این دریاچه چه می‌شود؟
در میراث جهانی باید کمترین دستکاری را داشته باشیم. اگر طبیعت آب آورده و دریاچه را ایجاد کرده، طبیعت هم می‌تواند آن را نابود کند و نباید در فرایند طبیعی عوارض دخالت کنیم. این دریاچه بزرگ است و برای احیای آن باید در طبیعت دست ببریم. بخواهیم آب را منتقل کنیم، از کجا بیاوریم؟ از رود شور؟ آبدهی رود شور که در فصل گرما به حداقل می‌رسد. چند دهه پیش، این دریاچه شکل گرفته و خشک شده و دوباره دو سال پیش ایجاد شد. به نظر من، در نهایت، این دریاچه خشک می‌شود ولی ممکن است گاهی مجدد احیا شود. باید سرنوشت دریاچه را به طبیعت واگذار کنیم و به یاد داشته باشیم که بیابان لوت اعتبار و شهرتش را از خشکی گرفته نه از دریاچه. اگرچه دریاچه به زیبایی‌های آن افزوده است. یونسکو تاکید دارد که در فرایندهای طبیعی دستکاری نکنید. ضمن اینکه اگر بخواهیم این دریاچه را زنده نگه داریم، ببینید که چه‌قدر چاه و کانال باید حفر شود و دکل برق باید ایجاد شود. گاهی راهنمایان گردشگری می‌گویند که گردشگران خارجی اعتراض دارند چه‌قدر تیر چراغ برق در این بیابان وجود دارد و می‌خواهند محیط را بکر ببینند. موقع ثبت جهانی، حتی به وجود جاده و روستاهایی مثل شفیع‌آباد در عرصهی بیابان ایراد گرفتند که ما توضیح دادیم جاده برای دسترسی و روستا برای نگهداری از نبکاهاست. بنابراین، باید کمترین دستکاری و دخالت انسان در عرصه‌های طبیعی جهانی وجود داشته باشد.
