بازخوانی خاطرات آیت‌الله هاشمی از صنعت مس
اصلاً فکر نمی‌کردند بتوانیم مس را راه‌اندازی کنیم
گروه اقتصاد – اولین‌بار در خاطرات سال ۱۳۶۲ آیت‌الله، از صنعت مس کشور سخن به میان آمده است. با این حال، پیش از آن نیز هاشمی رفسنجانی درباره‌ی این صنعت سخن گفته بود. به گزارش مس‌پرس، او در سخنرانی‌ای که در اسفندماه ۱۳۵۸ در مدرسه عالی شهید مطهری انجام می‌دهد به موضوع خودکفایی در صنایع کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «به معدن مس سرچشمه رفتم. آن‌جایی که همه‌چیزش را امریکایی‌ها زیر نظر داشتند و مطمئن بودند. ۹۸درصد کارها شده بود، دو درصد کارها مانده بود که انقلاب شد و این‌ها ول کردند و رفتند. آن‌جا عظیم است؛ دریایی از ثروت در آن‌جا خوابیده است. کارکنان ایرانی، مهندسین و کارگرهای متخصص خودشان به فکر افتادند و کار کردند که امروز خبر شروع آزمایشی مس سرچشمه را دادند. آن‌ها اصلاً فکر نمی‌کردند ما بتوانیم آن‌جا را راه بیندازیم. به‌عنوان یک گروگان گرفته بودند که باج بگیرند و بیایند؛ با این‌که تعهد داشتند، با این‌که مزدش را گرفته بودند؛ مربوط به دولت آمریکا نیست، مربوط به شرکت‌های خصوصی آمریکاست. افتخار کنید که انقلابی با کمترین تلفات در مرحله‌ی مبارزه و انقلابی با کمترین رنج و محرومیت، در مرحله‌ی سازندگی انجام دادید. کارهایی کرده‌اید که هیچ‌یک از کشورهای انقلابی نکرده‌اند».
برای آن‌ها از ارزش و عظمت کارشان گفتم
در فروردین‌ماه ۱۳۶۲ زمانی که ریاست مجلس و ریاست شورای عالی دفاع را بر عهده دارد، توسط برادرش «احمد» که در شرکت مس سرچشمه مشغول به‌کار است در جریان اتفاقاتی که در این صنعت می‌گذرد، قرار می‌گیرد. او در خاطرات روزانه‌ی خود از سال ۱۳۶۲ که با نام «آرامش و چالش» به چاپ رسیده است، می‌نویسد: «پیش‌ازظهر اخوی احمد آمد. کارمند [شرکت] مس سرچشمه است. وضع آن‌جا را توضیح داد. گفت کارشناسان یوگسلاوی و کارشناسان آلمان شرقی قسمت مولیبدن و پالایشگاه را به‌زودی تکمیل می‌کنند و تحویل میدهند و برای تاسیس بخشی که از گازها کود بسازد و مانع آلودگی هوا شود، با بلژیکی‌ها در حال مذاکره هستند. طرح آمریکایی‌ها با استفاده از سیانور بود که بلژیکی‌ها با روشی دیگری – کم‌ضرر و پرخرجتر- پیشنهاد دادهاند. پیشنهاد استفاده از رودخانه‌ی بردسیر را داشت و هم توجه بیشتر به مس سرچشمه».
آیت‌الله در شهریور همین سال سفری به کرمان دارد و از آن‌جا به سرچشمه سفر می‌کند و از مجتمع مس سرچشمه دیدن می‌نماید. در شرح این بازدید می‌نویسد: « به فرودگاه رفتیم و با دو فروند هلیکوپتر، به مجتمع مس سرچشمه پرواز کردیم؛ استقبال رسمی به عمل آمد. بلافاصله مشغول بازدید شدیم. بازدید کاملی به عمل آمد. جالب است؛ خوب کار می‌کنند. در هر قسمت، مهندسان توضیح میدادند و کارگران، ابراز احساسات میکردند. پس از نماز جماعت، ناهار را در رستوران صرف کردیم و پس از استراحت، در مسجد برای آن‌ها صحبت کردم. از ارزش و عظمت کارشان گفتم».
مس رکن اساسی استقلال صنعتی است
پس از راه‌اندازی واحد ذوب در سرچشمه نیز آیت‌الله هاشمی رفسنجانی همواره در جریان روند کار مجتمع مس سرچشمه قرار می‌گیرد. در آذرماه ۱۳۶۲ در خاطراتش از تلاش برای راه‌اندازی واحد پالایشگاه و از دردسرهای عمل نکردن امریکایی‌ها به قراردادشان می‌نویسد: «اکبر آقا صفریان، شرح سفر به اروپا برای راه‌اندازی پالایشگاه مس سرچشمه را داد و این‌که قرار شده به‌جای شرکت امریکایی، شرکت کروپ آلمان راه‌اندازی کند و پنجاه میلیون دلار بگیرد. در این خصوص با نخست‌وزیر تلفنی صحبت کردم، که چه مانعی دارد امریکایی‌ها را بخواهیم به قراردادشان عمل کنند که اگر نکردند، امتیازاتی که دارند از دست‌شان برود و نتوانند ادعا کنند و اگر [عمل] کردند، خرج اضافی تحمیل نشده است. قرارداد، آن‌ها را موظف به راه‌اندازی کرده و مبلغی هم به هر حال میبرند». در سال ۱۳۶۷ نیز توسط برادرش در جریان راه‌اندازی کوره دوم قرار می‌گیرد و در خاطراتش از این سال با عنوان «پایان دفاع، آغاز بازسازی»، از این اتفاق با خوشحالی یاد می‌کند.
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۷۶ و در ماه‌های آخر ریاست‌جمهوری نیز بازدیدی از مجتمع مس سرچشمه دارد که در مصاحبه‌ای که پس از این بازدید دارد، می‌گوید: «ما در سرچشمه کارهای بسیار پراهمیتی داشتیم؛ اولاً توسعه مس سرچشمه بود. کار اولی‌اش را شروع کردیم و بعد توسعه آن‌جا شروع شده و ثانیاً یک واحد بسیار باارزشی را که تکمیل کرده بودند و بهره‌برداری از آن آغاز شد، تکنولوژی تولید مس براساس تکنولوژی لیچنیگ بود و این در نوع خودش شناخته شده بود و از تکنولوژی جدیدی که از هشت سال پیش در دنیا معمول شده بود، ما فعلاً از این نوع تکنولوژی استفاده می‌کنیم. از خاک مس که اکسیده شده بود و خیلی هم هزینه در برداشت که تصفیه بشود، حالا با روش لیچینگ این کار بسیار ساده و ارزان تمام می‌شود. این کارخانه قادر است تقریباً همه‌ی نیازهای کشور را برآورده سازد و ما قادر هستیم که یک مقدار هم صادرات داشته باشیم. اگر در یک کارخانه غالباً آلیاژهای پایین تولید بکنیم، تا ۴۰۰هزار تن می‌توانیم تولید داشته باشیم و متعاقباً اگر در یک کارخانه آلیاژهای بالا تولید بکنیم، ظرفیت تولید ما ظرفیتی بالغ بر ۱۵۰هزار تن است. این‌ها را که ذکر کردیم، به انضمام ۴-۵ کوره‌ای که ساخته شده است، می‌شود هر مقداری را توسعه داد».
او سپس بر نقش صنایع پایین‌دستی تاکید می‌کند: «امیدوارم صنعتگران ما از این فرصت بسیار عالی استفاده بکنند و با خیال راحت به سراغ صنایع پایین‌دستی بروند چراکه اهداف اساسی‌ای در آن است. ممکن است که یک کیلو آلیاژ فولادی را با قیمت ۲۰۰۰ تومان از ما بخرند، اما قطعه‌ای را که می‌سازند، ممکن است تا ۵۰هزار تومان هم به فروش برسد و از این راه درآمد ارزی زیادی هم می‌توانیم داشته باشیم. ما به وزارت و مردم خوب‌مان تبریک می‌گوییم که این صنعت در کشور ما یک رکن بسیار بسیار اساسی‌ای برای استقلال صنعتی است».
سلام به کارگران مس در شهربابک، سرچشمه و سونگون
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در شهریور ۱۳۸۰ و زمانی که ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام را برعهده دارند، به کرمان سفر و از مجتمع مس خاتون‌آباد بازدید می‌کنند. این مجتمع در این سال هنوز کامل نشده بود. با این حال، آیت‌الله پس از بازدید و در پاسخ به سوال خبرنگاری درباره‌ی این پروژه می‌گوید: «خوشبختانه مس در کشور ما از منابع خوبی برخوردار است. ثانیاً این منطقه برای عمران و کار مردم و رونق این‌جا امکانات کمی دارد که بتواند به آن رونق بدهد. به همین دلیل خاتون‌آباد انتخاب شد.
برای این‌که یکی از صنایع مهم در این‌جا مستقر شود. خوشبختانه این طرح اگر با تاخیر، ولی در حال به ثمر رسیدن است. یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های تصفیه مس در این‌جا در حال به ثمر رسیدن است. فکر می‌کنم در آینده از اطراف باید برای این‌جا مواد بیاوریم. معدن مس میدوک سرمایه بزرگی است و باز، هم برای رونق منطقه شهربابک و هم برای تغذیه این واحد اهمیت دارد. من در سفری که به منظور دیگری به کرمان آمده بودم، دیدم فرصتی است که بیایم و ببینیم که به کجا رسید. خوشبختانه آنچه که دیدم، رضایت‌بخش است. امیدواریم در سال آینده، هم میدوک و هم خاتون‌آباد را فعال ببینیم. سلام مرا به همه کارگران در صنعت مس – چه در این‌جا و چه در سرچشمه و چه در سونگون و هر جای دیگر کار می‌کنند- ابلاغ کنید و بگویید مردم ما به این صنعت متکی هستند و از مدیران، کارگران، کارمندان و صنعتگران ممنون هستند که این صنعت را رونق ببخشند».
همان‌طور که در این سخنان نیز مورد تاکید قرار گرفت، آیت‌الله نسبت به نقش مس در توسعه آذربایجان شرقی نیز بسیار امیدوار بود و این موضوع را در مصاحبه‌ای پس از سفر به آذربایجان شرقی در تیرماه ۱۳۷۴ مورد تاکید قرار داد: «نکته‌ی دیگری که مایه امید آینده آن‌جاست از لحاظ معادن، معدن مس است. معدن مس سونگون تا به حال چهار میلیون مس خالص از آن کشف شده است. با عیاری که دارد معدنش چهار میلیون تن مس خالص دارد، بیش از مس سرچشمه که جزو معادن بزرگ دنیاست و این از آن هم جلوتر است و باز هم اکتشافات ادامه دارد و معلوم است که این مقدار مس که فعلاً در قیمت امروز ۱۳ میلیارد دلار ارزش آن است چه تاثیری می‌تواند در زندگی این استان کشور داشته باشد».
همین نگاه به صنایع معدنی بود که باعث شد آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، یک ماه پیش، در دومین اجلاس معدن و صنایع معدنی حضور پیدا کند و به سخنرانی بپردازد. این آخرین دیدار معدنی‌ها با آیت‌الله بود.
= برای نگارش این گزارش، از خاطرات روزانه سال ۱۳۶۲ آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با نام «آرامش و چالش» و خاطرات سال ۱۳۶۷ با نام «پایان دفاع، آغاز بازسازی» و وب‌سایت مرکز اسناد و مدارک آیت‌الله هاشمی رفسنجانی استفاده شده است
