گزارش استقامت از مناقشه بر سر خانه‌شهر؛
مساله تخریب یا تکریم یادگارها
اسما پورزنگی آبادی – حالا همه دنبال یک چیز هستند؛ «راه‌حل». جلسات متعددی برگزار می‌شود. یک‌روز با خبرنگاران و روزی دیگر با مقامات و بعد هم با کارشناسان. مسوولین ثابت کرده‌اند قصد عقب‌نشینی از تخریب خانه‌شهر ندارند یا لااقل مرور رفتار آن‌ها در چند ماهه‌ی اخیر چنین نتیجه‌ای را می‌نماید. طرفداران میراث فرهنگی اما این‌طرف محکم ایستاده‌اند و تنها یک خواسته دارند؛ «کل بنای خانه‌شهر بماند».
طرفداران تخریب خانه‌شهر پشت‌شان به مصوباتی قانونی گرم است؛ مصوباتی که طرح سایت اداری شهر کرمان را وارد فاز عملیاتی کرده است. ماجرا به سال‌‌های ۸۴،۸۵ برمی‌گردد. آن زمان که طرحی توسط فردی غیربومی به‌نام «دکتر خان‌محمدی» تهیه شده و در زمان استانداری رئوفی‌نژاد (اولین استاندار دولت احمدی‌نژاد در کرمان) و شهرداری جلال‌ماب در کمیسیون ماده پنج به تصویب رسیده است.
این طرح، یک میدان با وسعت چهار و نیم هکتار را در محدوده‌ای از شهر کرمان ایجاد می‌کند که اکنون میدان شورا و خانه‌شهر در آنجا واقع شده است. طرح اما به همین میدان «گفت‌وگو» ختم نمی‌شود. یک سایت ۱۴ هکتاری است که ساختمان استانداری در ضلع غربی میدان گفت‌وگو و ساختمان شورای شهر در ضلع شرقی آن جانمایی شده است. یک پارکینگ دو طبقه نیز زیر این میدان ساخته می‌شود و در مجاورت سینما شهر تماشا که در این محدوده قرار دارد نیز، ساختمان کتابخانه ملی کرمان و کنار ساختمان شهرداری (که در طرح اولیه ساختمان شورا بوده است)، خانه‌شهر جدید احداث می‌شود.
همچنین قرار است پس از اجرای این طرح، مسیر از میدان بسیج پیاده‌رو شود.
در جریان این بارگذاری‌ها، خانه‌شهر باید حذف شود تا سردرِ ساختمان جدیدی که برای استانداری تعریف کرده‌اند در زمین آن احداث شود.
خانه‌شهر یک بنای قدیمی است با حدود نیم قرن عمر که در دوران پهلوی دوم به‌عنوان محلی برای برگزاری مراسم و کنفرانس‌های مهم آن زمان ساخته شد. پس از انقلاب این ساختمان در اختیار دادگاه وقت انقلاب قرار گرفته و از سال ۱۳۷۱ مجدد به کاربری پیشین خود برگشته و در قامت یک تالار مناسب با ۷۵۰ صندلی به مردم این شهر خدمات می‌دهد.
اغلب مردم کرمان این بنا را بی‌هیچ چشم‌پوشی از آنِ خود می‌دانند. آن را گنجینه‌ای می‌پندارند که خاطرات فراوانی از آن‌ها را در گذر زمان زیر سقف خود انباشته و نگه داشته است. ساختمان جدید استانداری اما آن‌طور که می‌گویند در مراحل پایانی اجراست و کم‌کم باید عملیات ساخت سردر آن شروع بشود و این یعنی تخریب خانه‌شهر زودتر صورت گیرد.
طی دو سال گذشته، نامه‌نگاری و جلسات مداومی بین معاون عمرانی استانداری و اعضای شورای چهارم شهر کرمان جریان داشت. ابوالقاسم سیف‌الهی از شورا بارها خواسته تا مجوز تخریب را صادر کنند و دفاتر خود را از اتاق‌های طبقه‌ی دوم این ساختمان جمع کنند و بروند تا بولدوزرها به کار خود برسند. در جریان این مذاکرات، برخی اعضای شورای چهارم از جمله «علی‌اکبر مشرفی، فتح‌الله مویدی، علی منصوری و محمدیاسین پنجعلی‌زاده» امضای‌شان را پای صورت‌جلسه‌ی تخریب خانه‌شهر ثبت کرده‌اند در مقابل برخی دیگر از اعضا از جمله حجت‌الاسلام محمد ربانی‌زاده و کمال جوانمرد همواره مقابل این تصمیم ایستاده‌اند.
سال گذشته و پس از آن‌که چهار عضو شورای شهر به‌ازای دریافت اعتباری از سوی استانداری برای شهرداری، حاضر به تخریب خانه‌شهر شدند، صدای مخالفان بلند شد. کمپین‌هایی تشکیل و فضای مجازی از این اعتراض پر شد.
در جریان کنگره معماری و شهرسازی(زمستان ۹۵) اما محمدحسن طالبیان؛ معاون میراث فرهنگی کشور به استان کرمان سفر کرد و وقتی ماجرا را شنید ابتدا با مقامات استان و سپس با برخی از اعضای کمپین مخالفان تخریب خانه‌شهر جلسه‌ای گذاشت که نتیجه‌ی آن، توقف موقت تخریب بود. اکنون نامه‌ای در فضای مجازی منتشر شده که نشان می‌دهد در تاریخ ۲۶ بهمن‌ماه سال ۱۳۹۵ از سوی غلامرضا میثاقیان؛ مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی سازمان میراث فرهنگی کشور خطاب به فرهاد نظری، مدیرکل دفتر ثبت آثار حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی نوشته که دستور بدهد تا خانه‌شهر کرمان به‌صورت اضطراری ثبت ملی بشود. در آن نامه تصریح شده است: «این بنا واجد ارزش‌های خاص معماری است».
پس از این نیز، ۱۸۱ نفر از شخصیت‌های دانشگاهی، فعالان فرهنگی و رسانه‌ای کرمان با نوشتن یک نامه‌ی سرگشاده خطاب به استاندار کرمان از او خواستند تا مانع تخریب بنای خانه‌شهر بشود. افرادی همچون «محمد ایرانمنش؛ رییس دانشکده هنر و معماری دانشگاه شهید باهنر کرمان، علیرضا حکاک‌زاده؛ مدرس گروه شهرسازی دانشگاه آزاد کرمان و دبیر سابق شورای حمل‌ونقل و ترافیک استان، علی داوری؛ عضو هیات مدیره نظام مهندسی ساختمان استان کرمان، علی‌اصغر جلال‌کمالی؛ رییس سابق نظام مهندسی ساختمان استان کرمان، نعمت احمدی؛ حقوق‌دان و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، سیامک زندرضوی؛ عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سید مهران عالم‌زاده؛ عضو معمار هیات مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان کرمان و یدالله آقاعباسی؛ کارگردان و بازیگر تئاتر و عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان» این نامه را امضا کردند.
پس از این، اخبار تخریب فروکش کرد و کمپین‌های مجازی تعطیل شد تا این‌که روز یکشنبه‌ی گذشته (۲۸ خردادماه)، خبر رسید که صندلی‌های تالار خانه‌شهر را کَنده‌اند و این یعنی قدم اول برای تخریب نهایی.
بلافاصله پس از این، کمپین مجازی با عنوان «نه به تخریب خانه‌شهر کرمان» در تلگرام شکل گرفت و مخالفان تخریب نشان دادند که هرگز از خواسته‌ی خود دست نمی‌کشند.
فردای آن روز، جلسه‌ای با حضور برخی مقامات استان و خبرنگاران به میزبانی معاونت عمرانی استانداری کرمان برگزار شد؛ مدیرکل میراث فرهنگی استان در آن جلسه گفت: « مطلقا بحث تخریب خانه‌شهر مطرح نیست و مسوولان اجرایی استان کرمان موضعی در جهت تخریب این بنا ندارند». به گزارش ایرنا، محمود وفایی افزود: «اگرچه خانه‌شهر کرمان ثبت ملی نشده و ابزاری برای جلوگیری از تخریب این بنا وجود ندارد اما بنا به تاکید شخص استاندار، قسمت‌های واجد ارزش این اثر حفظ خواهد شد».
ابوالقاسم سیف‌الهی؛ معاون عمرانی استاندار نیز در آن جلسه تصریح کرد: «قسمت‌های بدون استفاده‌ی خانه‌شهر که فاقد ارزش معماری است جمع‌آوری می‌شود».
در ادبیات مسوولین، خانه‌شهر کرمان دارای دو بخش «واجد ارزش» و «فاقد ارزش» است. تالار اصلی خانه‌شهر که محل اجتماعات بوده را دولتی‌ها «سوله» نامیده و تخریب آن را، یک اتفاق پیش پا افتاده که نیازی به دلسوزی ندارد قلمداد می‌کنند.
مخالفان تخریب چه می‌گویند؟
علی‌اصغر جلال‌کمالی؛ رییس سابق سازمان نظام مهندسی ساختمان استان کرمان و مدیرکل اسبق راه و شهرسازی استان در کمیپن «نه به تخریب خانه‌شهر» نوشت: «این مکان، فارغ از ارزش‌های تاریخی و معماری که متاسفانه برخی از همکاران شتاب‌زده منکر آن شده‌اند، واجد ارزش اجتماعی و فرهنگی است و می‌توان آن را آلبوم خاطرات جمعی نزدیک به نیم‌قرن مردم کرمان دانست». او همان‌جا یادآور شد که برداشت مدیریت شهری کرمان از توسعه کاملا رو در روی هویت شهری است.
یکی دیگر از اعضای این کمپین که نام احمدی در پروفایل اوست نوشت: «لازم است اعضای جدید شورای شهر کرمان هرچه سریعتر جلسه‌ای با استاندار کرمان داشته باشند و موضوع (تخریب خانه‌شهر) را به‌طور جدی پیگیری کنند. نباید بگذاریم بلایی که بر سر دروازه‌های قدیم شهر و کلیسای تاریخی آمد دوباره تکرار شود».
محمد جهانشاهی؛ معاون گردشگری استان کرمان نیز در این کمپین اظهارنظر کرد؛ او نوشت: « خانه‌شهر را یک سوله دیدن درست نیست. مثل این می‌ماند که بناهای تاریخی را مخروبه و ویرانه بدانیم. نگاه تک بعدی به داشته‌هایمان درست نیست. متاسفانه به دلیل تصمیمات اشتباه و نسنجیده‌ی گذشته، الان گوشه‌ی رینگ گرفتار شده‌ایم. حالا باید بین یک اثر با صدها خاطره کوچک و بزرگ که سهم زیادی در تاریخ شفاهی این شهر دارد و بخشی از هویت و معماری شهر کرمان است و یا ساختمانی که با سرمایه و تلاش قابل توجه‌ای شکل گرفته تا خود در آینده بخشی از تاریخ این شهر باشد و همان نقش امروز خانه‌شهر را در سال های دورتر داشته باشد یکی را انتخاب کرد… امروز این تصمیم ما در گوشه‌ی رینگ، نیازمند درایت ویژه‌ای است. لطفا صبوری».
الوند زندی؛ یکی دیگر از اعضای این کمیپن با انتشاری تصاویری نوشت: «یاد باد کنسرت ارکستر ملی کرمان در خانه‌شهر؛ سال ۸۸».
کاربری با نام «جمیل» هم یک فایل صوتی در کمپین منتشر کرد که مهدی اخوان‌ثالث، شعر «خانه‌ام آتش گرفته است آتشی جان‌سوز» را می‌خواند.
حنان جعفری هم در بخشی از متن‌های خود که در این گروه به اشتراک گذاشت، با یادآوری دیالوگی از فیلم «جدایی نادر از سیمین» نسبت به تخریب خانه‌شهر واکنش داد. او نوشت: «یاد یکی از شاه‌دیالوگ‌های این فیلم افتادم؛ سیمین: اون حتی الان نمی‌فهمه تو پسرشی/ نادر: من که می‌فهمم اون بابامه… حالا مسوولین کرمان: اون بنا حتی نمی‌تونه روی پای خودش وایسه/ مردم کرمان: ما که می‌تونیم دستامون رو براش ستون کنیم».
محمد هاشمی هم نوشت: «اگر تنها دلیل تخریب خانه‌شهر عدم وجود دسترسی به ساختمان جدید استانداری است بنده با راهنمایی شما اساتید و با دسترسی به تمامی نقشه‌های ساختمان جدید استانداری حاضر به تشکیل یک گروه مهندسی از سراسر کشور برای یافتن راهکار بدون دریافت هیچ هزینه‌ای هستم».
نرگس علیزاده هم در بخشی از واکنش‌های خود نوشت: «اگر مسوولین واقعا قصد لج‌بازی با مردم و شورا را ندارند اجازه دهند متخصصان با عوض کردن طرح، ورودی را تغییر دهند و خانه‌شهر نیز حفظ شود و نام نیک مسوولان در تاریخ ثبت شود».
این گروه در تمام چند روز گذشته با اظهارنظر اعضا، مطالبه‌ی خود را به رخ کشیده است. اما آیا خانه‌شهر می‌ماند؟ ثبت ملی این بنا، قوی‌ترین پشتوانه‌ای است که می‌تواند مانع از تخریب آن بشود. اما آیا همه‌ی آن ثبت می‌شود یا تالار تخریب و بخشی از آن زیر عنوان ثبت ملی، دست‌نخورده باقی می‌ماند؟ اصلا چرا از بهمن‌ماه سال گذشته که سازمان میراث کشور بر ثبت ملی آن تاکید کرده، تاکنون، این بنا ثبت ملی نشده است؟
با حمید روحی؛ معاون میراث فرهنگی استان کرمان در این‌باره گفت‌وگو کردم که در همین صفحه می‌خوانید.
