مونا کنعانیان؛ متخصص کسب‌وکارهای خرد و کوچک در گفت‌وگو با استقامت:
پتّة خوب کرمان معرفی شود
اسما پورزنگی آبادی – پتّه یکی از هنرهای دستی اصیل و سنتی خاص کرمان است که برخلاف فرش، توانسته همچنان حضور خود را در بازار حفظ کند اگرچه تولید و عرضه‌ی این محصول، با مشکلات متعددی روبه‌روست. در این‌باره با «مونا کنعانیان» عضو کمیسیون قالی و صنایع‌دستی اتاق کرمان و متخصص کسب‌وکارهای خرد و کوچک محلی گفت‌وگو کردم. او در پروژه‌ای که توسط شرکت شهرک‌های صنعتی استان برای اولویت‌بندی کسب‌وکارها در کرمان در سال ۹۳ انجام شده، مسوول مطالعات امکان‌سنجی خوشه صنعتی پته کرمان بوده و در این‌باره اطلاعاتی کسب کرده است. کنعانیان همچنین با سازمان ملل در پروژه‌های مربوط به معیشت‌های خرد و کوچک همکاری داشته است.
گفت‌وگو با وی را در ادامه می‌خوانید:
خانم کنعانیان! ارزیابی شما از وضعیت کنونی بازار تولید و فروش پتّه کرمان چیست؟
ببینید؛ مساله‌ای وجود دارد که مختص پته کرمان یا فرش کرمان نیست؛ بلکه کل محصولات تولیدی کشور از یک مشکل مشابه رنج می‌برند و آن وجود پول نفت و پایین نگه داشتن مصنوعی قیمت ارز است؛ آن هم در شرایطی که بیش‌تر کالاهای تولیدی خاص ما جنبه و پتانسیل صادراتی دارد. در چنین وضعیتی کالاهای ما در بازار خارجی رقابت‌پذیری خود را از دست می‌دهند. سیاست‌‌گذاری‌های حوزه‌ی اقتصادی در کشور چالش‌هایی برای همه‌ی فعالان اقتصادی به همراه داشته است؛ وقتی سیاست‌گذار نرخ بهره‌ی بانکی را کاهش می‌دهد به این معنی است که پول از بانک خارج شود و به بخش تولید و کارآفرینی و … منتقل شود؛ الان اما کارآفرینان و سرمایه‌گذاران بازخوردی که دریافت می‌کنند این است: اگر من پولم را در بانک نگه دارم و با آن هیچ کاری انجام ندهم، خیلی نفع بیش‌تری دارد تا این تولیدی که دارم انجام می‌دهم را ادامه بدهم یا تولید جدید راه‌اندازی کنم! مساله‌ی دیگر همان نرخ ارز است که به آن اشاره کردم؛ تصور بر این است اگر نرخ ارز را واقعی کنند قدرت خرید مردم پایین می‌آید اما دانشمندان علم اقتصاد ایران معتقدند اگر نرخ ارز واقعی شود؛ تولید رونق گرفته ، صادرات با قیمت ارز واقعی می‌صرفد و رقابت‌پذیر خواهد بود و در ازای این ارز حاصله از صادرات اشتغال ایجاد و در نتیجه پول به جامعه تزریق می‌شود. در کنار این، به اسم حمایت از تولید، مدام وام‌های کوچکی تزریق می‌شود؛ این تسهیلات واقعا صرف تولید نمی‌شود؛ چون مبلغ آن‌قدر خرد است که نمی‌توان با آن تولیدی واقعی راه‌اندازی کرد. جهت‌گیری غلط این تسهیلات در کنار عدم ثبات و قیمت واقعی ارز و مسائل متعدد دیگری در زمینه قوانین کار و کارفرما و بیمه و مالیات، باعث می‌شود یک کارآفرین قادر به حرکت و فعالیت نباشد. این‌ها مشکلات بنیادی است که فعالیت‌های اقتصادی در کشور ما به طور عام با آن ها مواجه هستند؛ اما در مورد پته‌ی کرمان آنچه کاملا مشخص است اینکه پتّه یک کالای تجاری منحصر به‌فرد در کل کشور است و مثل آن در هیچ‌جای دیگر نداریم. تولید آن بسیار پرزحمت و هزینه‌بر بوده و کاملا توسط نیروی انسانی انجام می‌شود؛ طبیعی است هزینه‌های تولید آن نیز بالا باشد. یکی از مشکلات پته، این است که تاکنون برای تبلیغات، برندسازی و بازاریابی جهانی آن اقدام اساسی و جدی‌ای صورت نگرفته و صادرات آن نیز به‌صورت چمدانی بوده و یا اینکه همراه مسافر و دوست و آشنا خارج می‌شود. مشکل دیگر پته، عدم انسجام و تمرکز بین فعالان پته است. طبق مطالعاتی که ما انجام دادیم مشخص شد در کرمان حدود ۱۵ تا ۲۰ تولیدکننده داریم که در بالادست بازار تولید قرار دارند و به نوعی هِد کار به حساب می‌آیند. زیرمجموعه‌ی هرکدام از این تولیدکنندگان، ۲۰ و گاهی تا ۱۰۰ نفر دوزنده وجود دارد. این اعداد را با توجه به بیمه‌ها و جوازهای کسب‌وکار پیدا کردیم. اما فعالان پته کرمان به‌صورت جزیره‌ای مشغول هستند و من ندیدم که کنار هم جمع شده باشند و تمرین کارجمعی بکنند و این، یک ضعف جدی و اساسی است. عرض کردم باید در حوزه‌ی تبلیغات و بازاریابی فعالیت جدی صورت گیرد؛ هزینه‌های ورود به بازار تبلیغات اما بسیار بالاست و تامین آن از عهده‌ی هر تولیدکننده‌ای به‌تنهایی بر نمی‌آید و باید برای پته‌ی کرمان کار جمعی انجام داد.
کیفیت کنونی پته کرمان برای ورود هدفمند و گسترده به بازارهای جهانی مناسب است؟
نگرانی‌ای درباره‌ی تامین کیفیت مورد نظر بازار نداریم. در حال حاضر، انواع کیفیت‌ها در این محصول وجود دارد. از پته‌هایی با دوخت اصیل، نقشه‌های کهن و با اصالت، شال تولید شده با الیاف طبیعی و نخ رنگرزی گیاهی داریم تا پته‌های بازاری که با نخ کاموا و درشت درشت دوخته واغلب هم غلط دوزی می‌شود و نقشه‌های آن هم مناسب نیست. بنابراین چه بخواهیم در یک بازار ارزان این محصول را عرضه کنیم و چه در یک بازار لوکس مثل بازاری که سوزن‌دوزی‌های فرانسوی و بلغاری و ایتالیایی در آن حضور دارند، پته‌ی کرمان مشکلی ندارد. همه‌ی آنچه در بازار می‌بینید، همه‌ی پته‌ی کرمان نیست. ما پته‌هایی بسیار شاخص و ارزشمند و اصیل داریم. برخی برندها نیز دارند روی کاربری، نقوش و رنگ‌بندی جدید پته کار می‌کنند؛ در سطح محدود و توان تک نفری یا تک بنگاهی؛ شاید کسی امروز چندان نیازی نبیند پته را به‌عنوان یک بقچه‌ی بزرگ یا روتختی بزرگ و پرده مورد استفاده قرار دهد. کاربری‌های جدید می‌تواند این سلائق را نیز پوشش دهد. الان باید یک حضور جمعی خوب از فعالان صنعت پته و کسانی که با کار اصیل خود، هویت پته را حفظ کرده‌اند داشته باشیم. در خود محصول، مشکلی نداریم اما در شناخت، به روز رسانی و تبلیغات پته حلقه‌ی مفقوده داریم.
برخی می‌گویند که پته کرمان را به افغانستان برده‌اند یا مهاجران افغانستانی در کرمان آن را می‌دوزند و از این بابت حتی ابراز نگرانی می‌کنند. آیا این موضوع اهمیت دارد که پته‌ی کرمان را چه‌کسی بدوزد؟ این، یک آسیب است؟
این مساله را از خود فعالان پته پیگیری کنید؛ حتما به‌طور دقیق توضیح می‌دهند اما به‌‌نظر خود من، آنچه مهم است مساله‌ی دستمزدها و تحویل به‌موقع کار است. من با چندین فعال پته گفت‌وگو کرده‌ام؛ می‌گویند: نیروهای غیرایرانی هم دستمزد پایین‌تری دارند و هم کار را به‌موقع و زود تحویل می‌دهند در صورتی‌که دوزندگان ایرانی دستمزدشان بالاتر بوده و کار را نیز به تعویق می‌اندازند. تصور من این نیست که بیش‌تر دوزندگان غیرکرمانی باشند. با مطالعاتی که داشتم هم‌اکنون اکثر نیروهای تولیدکننده‌ی پته، خود کرمانی‌ها هستند؛ اما نظر تولیدکنندگان را بپرسید.
گفتید فعالان پته کرمان باید متمرکز شوند؛ منظورتان این است که به سمت ایجاد تشکلی واحد بروند؟
درباره‌ی فرم حقوقی آن اظهارنظر نمی‌کنم و معتقدم خود فعالان پته در این‌باره باید تصمیم بگیرند. اما با توجه به مزیت‌های پته کرمان و اینکه جزو کسب‌وکارهای خرد و کوچک به حساب می‌آیند، لازم است همه‌ی اجزای آن به هم متصل شوند و یک کار عالی به اسم پته کرمان به دنیا معرفی کنند؛ پس از این، تک تک برندها برای خودشان کار کنند. خیلی مهم است در حوزه‌ی پته کارهای مشترکی با کمیسیون گردشگری اتاق، انجمن راهنمایان گردشگری و دیگر واحدهای فعال در این حوزه انجام شود تا از ظرفیت توریست‌هایی که به استان می‌آیند به‌خوبی استفاده کنند؛ این یک فرصت خوب و کم‌هزینه است. می‌توان محصول با کیفیت را به گردشگران خارجی معرفی کرده و سپس بفروشیم و در این مبادله‌ای صورت می‌گیرد، سلیقه‌ی مشتریان را هم بشناسیم. کمتر دیدم در فروشگاه‌‌های پته کرمان، وقتی مشتری می‌گوید فلان پته را نمی‌خواهم، از او بپرسند این رنگ را دوست نداری چه رنگی دوست داری؟ این‌ها سوالات ساده و اولیه برای بازاریابی است.
خانم کنعانیان! پته کرمان در انزواست؟
من این‌طور فکر نمی‌کنم. یک مثال ساده بیاورم؛ یکم تا هفتم شهریورماه امسال، نمایشگاه صنایع‌دستی ایران برگزار شد. در این نمایشگاه، از برخی محصولات و گاهی کل یک استان تنها یک غرفه حضور داشت؛ پته کرمان اما سه غرفه داشت که خیلی هم شلوغ بودند. حتی افراد غیرکرمانی نیز پته را می‌شناختند؛ من فکر نمی‌کنم در انزوا باشد؛ اما باید درباره‌ی پته‌ی خوب کرمان بیش‌تر و بیش‌تر حرف زده شود. افراد شایسته و کسانی که هویت و اصالت و ارزش پته را شناخته و حفظ کرده‌اند بیایند درباره‌ی ارزش نقشه‌ها و طرح‌های پته حرف بزنند. داستان‌های پته باید گفته و پخش شود. امروز بازاریابی در دنیا، محتوایی است؛ یعنی یک محتوا تولید می‌کنید براساس آن، مشتری علاقه‌مند به خرید محصول می‌شود. برخی برندها الان کار تولید محتوا را شروع کرده اما هنوز اقدامات زیادی هست که باید انجام شود و این برنامه‌ریزی و کارها باید به صورت مدون و پیوسته و بر اساس یک برنامه‌ریزی بلندمدت با مشارکت خود فعالان صنعت پته کرمان باشد.
خانم کنعانیان! مافیای پته کرمان که برخی از فعالیت آن‌ها صحبت می‌کنند، چه کسانی هستند؟ دارند چه می‌کنند؟
منم این عنوان را شنیده‌ام؛ اما برای من هم کسی این را باز نکرده تا ببینم منظور چیست؟ به نظر خودم، این نوع نگاه کردن به مسائل، بخشی از اخلاق و فرهنگ ما شده و چون نمی‌خواهیم تغییر را از خودمان شروع کنیم توپ را در زمین دیگرانی می‌اندازیم که شاید اصلا وجود هم نداشته باشند؛ با این کار، لااقل تا مدتی از ما رفع مسوولیت که می‌شود! در مورد پته بگویم، بازار اینقدر بزرگ و محصول اینقدر کم هست که هرکسی می‌تواند گوشه‌ای از این بازار را داشته باشد. پته را نه هیچ کشور دیگری تولید می‌کند، نه استان دیگری؛ اگر هم تولید می‌شود از کرمان رفته. در خود استان کرمان، شهرستان‌های زیادی این محصول را ندارند. پته متعلق به خودِ خود کرمان است. تنوع محصول هم بسیار زیاد است و نقشه‌ها و دوخت‌ها با هم تفاوت دارد و در خیلی موارد، محصولات متفاوت و متنوع، رقیب یکدیگر هم نبوده بلکه مکمل هستند. نمی‌دانم مافیایی که می‌گویند که هستند. شاید فعالان کسب و کاری فقط بازار کرمان را مد نظر داشته باشند و گفته شود که عمده مصرف خود بازار کرمان است. مگر حجم مصرف بازار کرمان چقدر است؟ اگر بخواهیم صرفا به بازار کرمان فکر کنیم در بدبینانه‌ترین حالت شاید چنین چیزی صحت داشته باشد. ولی امروزه با وجود فضای مجازی دسترسی به بازارهای جهانی بسیار آسان شده است اما ورود به بازار جهانی سعی و تلاشی مضاعف می‌طلبد.
