مشاور طرح «حفاظت تاریخی گذر قبه‌سبز ـ بازار عزیز»:
«قبه‌سبز» را رها کرده‌اند!
گروه جامعه ـ مردادماه سال ۹۶ بود که استاندار وقت کرمان به مردم وعده داد بنای تاریخی قبه‌سبز را تا دو سال دیگر احیا می‌کنیم. آن زمان قرار بود دانشگاه آزاد وارد پروژه شود و کمک کند تا این اتفاق بیفتد. سه سال گذشته، کسی از مقامات استان و شهر در آن زمان، اکنون بر مسند نیست، دانشگاه آزاد نیامده از پروژه خارج شده، میراث‌فرهنگی، دستی بر سر ایوان کشیده تا فرو نریزد و اندک تزیینات باقی مانده را مرمتی کرده، شهرداری چند ملک را در آنجا تملک کرده، برای احیای «گذر ۷۰۰ متری قبه‌سبز ـ بازار عزیز»، مشاوری گرفته و مشاور کارهایی کرده و دیگر هیچ. دکتر مریم فدایی‌قطبی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد کرمان، مدیر سابق دانشکده معماری و شهرسازی این دانشگاه و مشاور طرح «حفاظت تاریخی گذر قبه‌سبز ـ بازار عزیز» به «فردای‌کرمان» می‌گوید که قبه‌سبز را رها کرده‌اند و از یاد برده‌اند؛ آن هم در شرایطی که آنجا، نه فقط یک ایوان و یک در و چهار دیوار و آرایه‌هایی از کاشی معرق، بلکه یک سایت باستان‌شناسی ارزشمند داریم. سایتی که نیاز است غبار از چهره‌اش دور کنیم و بخشی از هویت و تاریخ کرمان را از این گور بیرون بکشیم.
فدایی‌قطبی با اشاره به ارزش‌های قبه‌سبز در گفت‌وگویی که به‌تازگی با فردای‌کرمان داشته می‌گوید که ادعاهایی وجود دارد مبنی بر اینکه گنبد ساق‌بلند این بنا که نه فقط مدرسه، بلکه مجموعه‌ای شامل مسجد و آرامگاه شاهان قراخطایی کرمان و دارالشفاء بوده، یک نوآوری در فلات مرکزی ایران بوده است. از بلندی مناره‌های این مجموعه در روایات متعدد تاریخی یاد شده و کاشی‌کاری معرق آن، بنا به آنچه که منابع تاریخی می‌گویند از مسجد کبود تبریز که آن را صاحب قدیمی‌ترین کاشی معرق می‌دانند قدیمی‌تر است اگرچه برای اثبات این، باستان‌شناسان باید تلاش کنند و نظر نهایی را بدهند. آنچه اما که اکنون مشخص است، ارزش این بنا قابل کتمان نیست. بنایی که بر روی زمین، از آن تنها یک ایوان باقی مانده است: «بناهای ایلخانی و تیموری ذاتا سست بوده و اغلب آن در زلزله‌ها از بین رفته‌اند؛ این بنا هم همین‌طور بوده است. وقتی سرپرسی سایکس از این بنا بازدید می‌کند، بقایای گنبد را دیده ولی مدرسه، کارایی خود را صد سال بعد از دست داده بوده و کاربری‌های مختلفی گرفته است. آخرین کاربری‌ای که سایکس از این بنا دیده این بوده که زیر گنبد آن، که احتمالا محل مقبره‌ی شاهان بوده علوفه نگه‌داری می‌کردند و بر خرابه‌های مدرسه‌ی عصمتیه هم خانه‌سازی شده بود. چند سال بعد از بازدید سایکس، گنبد فرو می‌ریزد و فقط سردر می‌ماند. نیمی از آن فرو می‌ریزد و در دوره‌ی قاجاریه بخشی از آن مرمت می‌شود اما سردر واقعی، خیلی بلندتر از سردر فعلی بوده است».
فدایی‌قطبی تاکید می‌کند که باید در این محل کاوش‌های باستان‌شناسی انجام شود: «ما می‌توانیم مقبره‌ها و جای گنبد و بخشی دیگر از این مجموعه را پیدا کنیم و به شکل ماکت یا به‌صورت لیزری آن را بازسازی کنیم».
در پروژه‌ای که سال ۹۶ وعده‌ی آن را داده‌اند اما قرار بر این بوده که دانشگاه آزاد در آنجا ساختمانی بسازد. دانشگاه آزاد اصلا وارد پروژه نشد و در این دو سال، شهرداری و میراث‌فرهنگی بوده‌اند که اقدامات مختصری انجام داده‌اند. به گفته‌ی فدایی‌قطبی، خانه‌ای آنجا تملک شده و قرار است دفر مطالعات قبه‌سبز در آن راه‌اندازی شود. این اتفاق هم هنوز رخ نداده است.
فدایی‌قطبی مشاور طرح حفاظت تاریخی گذر قبه‌سبز ـ بازار عزیز است و درباره‌ی این گذر ۷۰۰ متری که از کوچه‌ی شماره ۱۹ خیابان ابوحامد شروع می‌شود توضیح می‌دهد: «در زمان استانداری آقای رزم‌حسینی، حساسیتی ایجاد شده بود که قبه‌سبز به‌عنوان اولین دانشگاه در کرمان یا محدوده‌ی بزرگی از ایران، احیا شود و به نوعی باززنده‌سازی مفهوم دانشگاه را دنبال می‌کردند و هیچ پروژه‌ی دیگری مدنظر نبود. من آن زمان که ریاست دانشکده معماری دانشگاه آزاد کرمان را برعهده داشتم پیشنهاد دادم که نه فقط بنای قبه‌سبز بلکه گذری که قبه‌سبز را به مرکز بافت تاریخی کرمان وصل می‌کند را مورد توجه قرار دهند. در این گذر، نزدیک به هشت اثر تاریخی وجود دارد که پنج اثر آن ثبت ملی شده است و از کوچه‌ی شماره‌ی ۱۹ خیابان ابوحامد شروع می‌شود و به قبه‌سبز می‌رسد و بعد وارد محله شاهزاده شاهرخ و بازار عزیز می‌شود و از آنجا، به بازار حاج‌آقاعلی و بازار اصلی کرمان می‌رسد».
او با اشاره به اینکه تاریخ این گذر، مهم‌تر از هرچیزی است، یادآور می‌شود که این گذر در مسیر بازار شمالی ـ جنوبی شهر کرمان که نخستین بازار کرمان بوده و از بازار قلعه‌محمود شروع می‌شده و به قبه‌سبز می‌رسیده قرار داشته و در این محدوده، بازارچه‌های کوچک محلی براساس عکس‌های گذشته نیز، دیده می‌شود که به گرمابه‌ای در انتهای مسیر می‌رسیده است.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد کرمان می‌افزاید: «در طرح گذر، طرح احیای تکیه قبه‌سبز آماده است، به فاصله‌ی کوتاهی از این تکیه، به تکیه شاهزاده شاهرخ می‌رسیم، بازارچه‌هایی که به دو تکیه منتهی می‌شود براساس الگوی غایی تکایای کرمان و برداشت از عکس‌های هوایی بازسازی شده است».
اجرای این طرح معطل تامین اعتباری است که شهرداری باید انجام بدهد و به گفته‌ی فدایی‌قطبی، ظاهرا شهرداری امسال در بودجه، پولی برای این کار اختصاص داده است.
در عین‌حال، فدایی‌قطبی در گفت‌وگوی خود با فردای‌کرمان، با بیان اینکه در حال حاضر، قبه‌سبز از اولویت کار مدیران شهری کاملا خارج شده است، توضیح می‌دهد که ما مطالعات در سه سطح شامل مطالعه‌ی گذر، مطالعات سازمان فضایی و سایت باستان‌شناسی و تزیینات قبه‌سبز را پیشنهاد کردیم که یکی را شهرداری و دو مورد آن را میراث‌فرهنگی انجام دهد. میراث‌فرهنگی که تاکنون تمایلی نشان نداده تا ادامه‌ی روند را طی کنیم.
بنا به گفته‌ی فدایی‌قطبی، عنوان درست‌تر این مجموعه «مدرسه عصمتیه و آرامگاه پادشاهان قراخطایی کرمان» است و قبه‌سبز نامی است که مردم کرمان بر آن نهاده‌اند.
روبه‌روی ایوان باقی‌مانده از این مجموعه‌ی باشکوه برباد رفته، گودبرداری عمیقی انجام شده و کنار آن هم ساختمانی چهار طبقه ساخته‌اند. از این مجموعه اطلاعات زیادی در دست نیست و حتی کسی دقیقا نمی‌داند وسعت واقعی این بنا از کجا تا کجاست آنچه که مشخص است غبار سنگین فراموشی است که بر این بخش از تاریخ کرمان پاشیده شده و اراده‌ای برای زدودن آن هم نیست.
*برای مطالعه‌ی متن کامل گفت‌وگوی فدایی‌قطبی به پایگاه خبری فردای‌کرمان به نشانی https://fardayekerman.ir/ مراجعه کنید.
