یونسکو چراغ سبز نشان داد؛
دو کاروانسرای کرمان ثبت جهانی می‌شود
جهانی شدنِ کاروانسرای گنجعلی‌خان اهداف ثبت بازار را تامین می‌کند
کاروانسرای چاه‌کوران به مقر حامیان محیط زیست تبدیل می‌شود
گروه جامعه: استان کرمان که اکنون با هفت اثر تاریخی و طبیعیِ جهانی، در فهرست تحت حمایت یونسکو، جایگاه نسبتا خوبی دارد، در تکاپوی ثبت جهانی دو اثر دیگر است؛ این بار دو کاروانسرای گنجعلی‌خان در شهر کرمان و چاه‌کوران در حوالی راور در آستانه‌ی ورود به فهرست آثار جهانی هستند. اولی به واسطه‌ی ویژگی‌هایی از جمله تزئینات شاخص و احیا و سرزندگی‌اش و دومی به واسطه‌ی معماری بومی و همگونی با طبیعت پیرامون و موقعیت مکانی‌اش.
ارزیابان یونسکو اواخر هفته‌ای که گذشت، برای بازدید از این دو بنای تاریخی که قدمت صفوی و قاجاری دارند، به کرمان آمدند و اکنون، مجتبی شفیعی، معاون میراث‌فرهنگی استان به فردای‌کرمان می‌گوید که خوشبختانه مانع خاصی نبود و این دو کاروانسرا، تائید اولیه‌ی ارزیابان یونسکو را برای جهانی‌شدن گرفتند.
ایران، چند سالی است که به ثبت‌جهانی زنجیره‌ای روی آورده و به‌جای ارسال تک اثر، مجموعه‌ای از آثار را به یونسکو معرفی می‌کند. تجربه‌ی نزدیک‌تر این رویکرد مربوط به ثبت قنوات است که سه قنات گوهرریز جوپار، اکبرآباد و قاسم‌آباد بم در استان کرمان نیز به همراه قنات‌هایی از دیگر استان‌ها جهانی شدند.
در حال حاضر نیز، در پرونده‌ی ثبت جهانی کاروانسراها، ۵۶ اثر در ۲۴ استان از بین هزار کاروانسرای کشور معرفی شده‌اند که سهم استان کرمان دو بنا بوده است. شفیعی می‌گوید که پس از ثبت جهانی، امکان افزودن دیگر کاروانسراها به پرونده نیز وجود دارد.
شفیعی در پاسخ به این پرسش فردای‌کرمان که کاروانسراهای گنجعلی‌خان و چاه‌کوران چه ویژگی شاخصی دارند که یونسکو به جهانی شدن آن چراغ سبز نشان داده است؟ توضیح می‌دهد: «دو نوع کاروانسرای درون و برون‌شهری داریم. چاه‌کوران، یک کاروانسرای برون‌شهری، مربوط به دوران قاجار و چهار ایوانه است که در مسیر راور ـ مشهد و در فاصله‌ی حدود ۳۵ کیلومتری راور واقع شده است. این کاروانسرا به لحاظ موقعیت قرارگیری و عناصری که دارد، انتخاب شده است؛ خود کاروانسرا قنات دارد و تمام مصالح آن بومی است؛ در فاصله‌ی کوتاهی از بنا، کوره‌ی آجرپزی واقع شده که آجر مورد نیاز کاروانسرا از آن تامین می‌شده است. همچنین، مصالح سنگی آن از کوهی در فاصله‌ی ۵۰۰ متری آن تهیه شده و بنا، یک برج دیده‌بانی نیز دارد».
وی می‌افزاید: «گنجعلی‌خان یک کاروانسرای درون‌شهری با تزئیناتی ویژه است. طی سال‌های گذشته اقدامات مرمتی خیلی خوبی در آن صورت گرفته که از جمله‌ی آن، مرمت خاص و علمی مقرنس‌های آن است که کاری فوق‌العاده دشوار بود ولی به‌خوبی انجام شد. در بازدید اخیر ارزیابان یونسکو نیز، تزئینات متنوع این بنا بسیار مورد توجه قرار گرفت».
وی اضافه می‌کند: «علاوه بر این، احیا و زنده بودن کاروانسرا و کاربری مناسب آن نیز مورد توجه قرار گرفته است».
معاون میراث‌فرهنگی استان، در پاسخ به این پرسش که آیا نقض حریم ارتفاعی بازار کرمان توسط پاساژ ساروج‌پارس، بر جهانی شدن کاروانسرای گنجعلی‌خان تاثیر منفی ندارد؟ می‌گوید: «خیر. این مسائل به هم ارتباطی ندارد و ارزیابان یونسکو ایراد خاصی به کاروانسرا نگرفتند».
وی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی براینکه آیا با ثبت جهانی کاروانسرای گنجعلی‌خان، شانس ثبت جهانی بازار بالا می‌رود؟ توضیح می‌دهد: «وقتی در قلب مجموعه‌ای تاریخی مثل بازار اثری را ثبت جهانی می‌کنید، خیلی با ثبت خود بازار تفاوتی ندارد. از تمام مزایایی که برای ثبت جهانی بازار می‌توانستیم داشته باشیم با ثبت کاروانسرا از همان مزایا استفاده می‌کنیم و این بنا، مقصد گردشگران خارجی می‌شود». وی در پاسخ به این سوال که آیا دیگر ثبت جهانی بازار کرمان را پیگیری نمی‌کنید؟ می‌گوید: «ثبت بازار موضوع دیگری است اما به آنچه که از ثبت بازار می‌خواستیم برسیم، با ثبت این کاروانسرا می‌رسیم».
وی در این‌باره که بعد از پیدا شدن توپ چوگان در کاروانسرای گنجعلی‌خان قصد داشتید چوگان را ثبت جهانی کنید، آیا ثبت کاروانسرا تاثیری بر این موضوع دارد؟ نیز می‌گوید: «کل بنا با تمام ویژگی‌ها و عناصری که دارد به ثبت می‌‌رسد. برای بازی چوگان اما پرونده‌ای مجزا داریم».
شفیعی در ادامه، در پاسخ به این پرسش که از بین ۵۶ کاروانسرا، سهم کدام استان بیش‌تر بوده است، می‌گوید: «آمار دقیقی ندارم که کدام استان سهم بیش‌تری دارد اما تلاش وزارت‌خانه بر این بوده که همه‌ی استان‌ها سهمی در پرونده داشته باشند. این نکته نیز باید مورد توجه قرار گیرد که «پرونده‌ی کاروانسرای ایرانی» در حال ثبت است و این یعنی در آینده، تعداد بیش‌تری کاروانسرا، چنانچه شرایط لازم را داشته باشند، می‌توانند به این پرونده ملحق شوند».
وی در پاسخ به این پرسش که در مسیر کرمان ـ راور تعداد زیادی کاروانسرا وجود دارد؛ بعد از جهانی شدن چاه‌کوران، تکلیف مابقی بناها چه می‌شود؟ توضیح می‌دهد: «این کاروانسراها همه ثبت ملی هستند و طبق روال، برنامه‌های حفاظتی و مرمتی را دارند اما باید به سمت احیا بروند. خوشبختانه بنای همه‌ی این کاروانسراها سالم است و می‌توان در آینده آن‌ها را به پرونده‌ی کاروانسراهای جهانی اضافه کرد».
معاون میراث‌فرهنگی استان در پاسخ به این پرسش که چه تعداد کاروانسرا در این مسیر واقع شده است؟ برخی رقم ۲۰ مورد را بیان می‌کنند؛ آیا این عدد واقعی است؟ می‌گوید: «حد فاصل کرمان تا خراسان‌جنوبی را به ۱۰ منزل تقسیم می‌کنند یعنی این تعداد کاروانسرا در این مسیر داریم؛ البته خارج از این مسیر هم ممکن است کاروانسراهای دیگری وجود داشته باشد».
شفیعی درباره‌ی کاربری چاه‌کوران بعد از ثبت جهانی نیز اظهار می‌کند: «همه‌ی آثار ثبت جهانی نیاز به پلان مدیریت و بهره‌برداری دارند. با توجه به اینکه کاروانسرای چاه‌کوران در محدوده‌ی حفاظت شده‌ی یوزپلنگ آسیایی واقع شده است، برنامه‌ی ما این است کاروانسرای چاه‌کوران به مرکزی برای فعالیت انجمن‌های حامی محیط زیست تبدیل شود».
گفتنی است وزارت میراث‌فرهنگی اعلام کرده است پرونده‌ی ثبت جهانی کاروانسراهای ایرانی به عنوان سهمیه‌ی سالانه کشور سال آینده ١۴٠١ (٢٠٢٢) به کمیته‌ی میراث جهانی یونسکو ارائه می‌شود.
پیش از این و پس از ثبت کویر لوت و سه قنات استان در یونسکو، رزم‌حسینی استاندار وقت کرمان از تلویزیون به مردم وعده‌ی ثبت جهانی شدن چهار اثر دارای ظرفیت شامل: آستانه شاه نعمت‌الله ولی، قلعه‌دختر و قلعه‌اردشیر، خانه حاج‌آقا علی رفسنجان و بازار کرمان را داد.
رزم‌حسینی پیش از این، وعده‌ی ثبت جهانی شدن باغ فتح‌آباد را هم به مردم داده بود.
آذرماه سال گذشته، ذبیح‌الله اعظمی، نماینده مردم جیرفت و عنبرآباد در مجلس از پیگیری ثبت جهانی تپه‌های باستانی کُنارصَندل واقع در میانه این دو شهرستان خبر داد.
