گفت‌وگو با دو فعال حوزۀ محیط زیست و منابع طبیعی:
همه باید برای حفظ طبیعت قدم برداریم
گروه اطلاع‌رسانی: فتحیه‌السادات نعمت‌الله‌زاده مدیرعامل جمعیت دوستداران زمین سبز، از چهره‌های شناخته شده و فعال در حوزه‌ی محیط زیست و منابع طبیعی استان کرمان است. وی بیش از دو دهه است که در قالب جمعیت دوستداران زمین سبز با نهادهای ذیربط ازجمله منابع طبیعی و محیط زیست همکاری موثری دارد. از آن‌جا که بخش مهمی از فعالیت‌های این تشکل آموزش به کودکان است با نهاد مهمی نظیر آموزش و پرورش استان همکاری خوبی دارد. یک نمونه‌ی مهم این همکاری، اجرای «طرح آموزشی کودکان، دوستان طبیعت» در مدارس ابتدایی شهر کرمان است، که اجرای آن ۱۶ سال است ادامه دارد و همچنان مورد حمایت منابع طبیعی است.
در اجرای این طرح اما او تنها نیست، مهرنوش شیخ‌زاده خضری، رئیس هیات مدیره و مسئول بخش آموزش جمعیت نیز در این راه نقش بسزایی در طراحی و برنامه‌ریزی آموزشی دارد.
خانم نعمت‌الله‌زاده چهارشنبه ۱۹ آبان‌ماه در نشست با مسئولین سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور و اداره کل منابع طبیعی کرمان که در تهران برگزار شد، ویژگی‌های طرح آموزشی جمعیت دوستداران زمین سبز را تشریح کرد.
وی در ادامه با اشاره به این‌که طرح آموزشی این تشکل قابلیت آن را دارد که در سراسر کشور اجرا شود، اعلام نمود این جمعیت آمادگی دارد تا همه‌ی تجارب خود را در اختیار منابع طبیعی بگذارد.
در این نشست، خانم نعمت‌الله‌زاده تندیس ویژه‌ی طرح کوکان را به دکتر مسعود منصور، معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور تقدیم کرد که در موزه‌ی منابع طبیعی سازمان جنگل‌ها جای می‌گیرد، دکتر منصور نیز متقابلا تندیس ویژه‌ی درخت بلوط را که به حافظان منابع طبیعی اهدا می‌شود را به مدیرعامل جمعیت، اهدا نمود.
در این چارچوب، با این دو فعال حوزه‌ی محیط زیست و منابع طبیعی گفت‌وگوهایی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
نعمت‌الله‌زاده، مدیرعامل جمعیت دوستداران زمین سبز:
برخلاف نیاکان خود برای طبیعت ارزش زیادی قائل نیستیم!
خانم نعمت‌الله‌زاده ابتدا درباره‌ی طرح آموزشی جمعیت دوستداران زمین سبز توضیح دهید تا ما آشنایی بیشتری پیدا کنیم؟
براساس جامعه‌ی هدفی که در جمعیت پیش‌بینی کرده بودیم، یعنی بانوان و کودکان، دو طرح آموزشی به محیط زیست ارائه کردیم که در حوزه‌ی کاهش حجم زباله‌ی خانگی و افزایش فضای سبز بود. طرحی را هم برای آموزش شناخت و حفاظت از منابع‌طبیعی به اداره کل منابع‌طبیعی استان ارائه کردیم. این طرح، ۱۶ سال است که بی‌وقفه اجرایی می‌شود اما طرح‌های مرتبط با محیط‌زیست، موردی و مقطعی بوده است. استمرار این طرح در حوزه‌ی منابع‌طبیعی برای بسیاری از فعالان این حوزه، چه در سمن‌ها و چه حتی سازمان‌های ملی، جالب بوده است. هرچند ما بسیار علاقه‌مندیم این طرح را پنج یا هفت ساله ببینیم و تامین اعتبار آن بدین‌صورت انجام شود، ولی همین که سالیانه اعتبار آن تامین، و این طرح دنبال می‌شود هم، جای شکرگزاری دارد.
چه شد که بر موضوع آموزش متمرکز شدید؟ آیا از جایی الگو گرفته بودید؟
من ابتدا عضو جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست تهران بودم. سال ۷۷ که در جمعی با خانم ملاح صحبت می‌کردم ایشان روی آموزش زنان و کودکان خیلی تاکید داشت. بعد از این‌که به کرمان آمدم با کمک جمعی از بانوان شهر، تشکلی را راه‌اندازی، و کارهایی را شروع کردیم اما هدفمند و متمرکز نبودند. از سال ۸۴ ما تمرکز را بر آموزش کودکان گذاشتیم که این طرح شروع شد. موضوعی که الان خیلی مهم است و به نظرم باید بیش‌تر به آن توجه کنیم این است که آموزش و فرهنگ‌سازی فراگیر شده و خیلی می‌شنویم که آموزش صحیح داده نمی‌شود و در مدارس به مهارت‌آموزی کم‌توجهی می‌شود یا فرهنگ مردم دچار عقب‌گرد شده است. در واقع، برخلاف نیاکان، برای طبیعت ارزش زیادی قائل نیستیم و بی‌توجه شدیم. در نتیجه، آموزش‌هایی در این زمینه ارائه می‌شود. چند سال پیش این سوال برایمان پیش آمد چقدر توانستیم دانش را به مهارت تبدیل کنیم؟ چه‌قدر وقتی دانش‌آموزان شناخت پیدا کردند، عملکرد آنان را هم سنجیدیم؟ از شش سال پیش در اجرای این طرح آموزشی، یک دانش‌آموز را شش سال دنبال کردیم تا ببینیم این آموزش‌ها چقدر تاثیرگذار بوده است. امسال سال ششم است و این نتیجه‌گیری مورد سنجش قرار می‌گیرد.
همکاری دستگاه‌های دولتی را با جمعیت چطور ارزیابی می‌کنید؟
ما با دو دستگاه دولتی ارتباط مستقیم داریم که خوشبختانه هم اداره کل منابع طبیعی و هم آموزش و پرورش همکاری لازم را داشته‌اند. اگر بخواهم سه عامل را ذکر کنم که باعث استمرار این طرح شده باید بگویم یکی، باور و اعتقاد واقعی خودمان و دو نهاد دیگر، به اهمیت آموزش است. آموزش و پرورش به این باور رسیده که آموزش فقط خواندن و نوشتن نیست و منابع‌طبیعی هم به تاثیر و نقش آموزش در زمینه‌ی حفاظت باور پیدا کرده است. عامل بعدی، اعتمادی است که منابع‌طبیعی به مسئولان اجرایی جمعیت و آموزش‌وپرورش به تاییدیه‌ی منابع‌طبیعی نسبت به جمعیت داشت. موضوع بعدی، بی‌حاشیه بودن فعالیت اعضای جمعیت است که سعی می‌کنند دقیقا مطابق ضوابط کار را پیش ببرند.
از لحاظ آماری لطفا بفرمایید تاکنون چه تعداد دانش‌آموز از آموزش‌های شما بهره‌مند شده‌اند؟
بیش از ۱۲۰ هزار دانش‌آموز را در این ۱۶ سال آموزش داده‌ایم.
حالا که این طرح مورد تایید منابع طبیعی و آموزش و پرورش است؛ چرا به صورت گسترده در استان و کشور اشاعه داده نمی‌شود؟
در جلسه‌ای که اخیرا با رئیس سازمان جنگل‌ها در تهران داشتم، دو نمودار ارائه کردم و نشان دادم هرچه اعتبار بالاتری به طرح تعلق بگیرد، جمعیت، توانایی این را دارد که دانش‌آموزان بیشتری را تحت پوشش قرار دهد ولی دولت می‌گوید محدودیت منابع مالی داریم. یکی از پیشنهادات ما در آن جلسه همین بود که حاضریم تجربه‌ی ۱۶ ساله‌ی خود را در اختیار دیگر تشکل‌ها قرار بدهیم و سمن‌ها در صورت تمایل، می‌توانند از تجربیات و محتواهای آموزشی جمعیت و منابع‌طبیعی استان کرمان استفاده کنند.
درباره‌ی جزئیات جلسه‌ای که اشاره کردید، بیش‌تر توضیح می‌دهید؟
آقای دکتر منصور رئیس سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری کشور، طی روزهای مختلف در جلساتی، فعالیت استان‌ها را بررسی می‌کنند. چهارشنبه ۱۹ آبان‌ماه نوبت به کرمان رسید و اداره کل منابع‌طبیعی استان، در کنار برنامه‌های مختلفی که داشت، از ما هم دعوت کرد تا طرح خود را ارائه کنیم. گزارشی از طرح دادیم و ایشان هم بسیار استقبال کردند به‌طوری که در پایان این نشست تندیس ویژه‌ی این سازمان به جمعیت اعطا شد که برای ما بسیار ارزشمند است.
اگر صحبت دیگری هست، لطفا بفرمایید.
خیلی علاقه‌مندم همه این باور را پیدا کنیم که باید برای طبیعت قدمی برداریم. حجم مشکلات و چالش‌ها بسیار زیاد است و کسی به‌تنهایی نمی‌تواند برای حل آن اقدام کند.
///////////////////////////////////////////////////
رئیس هیات مدیره و مدیر بخش آموزش جمعیت دوستداران زمین سبز کرمان
فعالیت‌های آموزشی جمعیت مثل یک رودخانه سیال است
* خانم شیخ‌زاده خضری طرح آموزشی جمعیت دوستداران زمین سبز ابداع شما بوده یا از جای دیگری اخذ کرده‌اید؟
برحسب تجربه‌ای که در طول سالیان مختلف به دست آوردیم و بازخوردهایی که داشتیم، به این نتیجه رسیدیم از اقدامات پراکنده دوری کرده و به‌طور مشخص بر آموزش متمرکز شویم. دو طرح، یکی با محوریت زنان و دیگری کودکان، به محیط زیست و منابع‌طبیعی تهیه و ارائه کردیم. منابع‌طبیعی از طرح پیشنهادی جمعیت در حوزه‌ی اموزش کودکان حمایت کرد، که ۱۶ سال است اجرا می‌شود. برای آموزش به گروه هدف، از طرف دفتر آموزش اداره کل منابع طبیعی کرمان سرفصل‌هایی از جمله بیابان و مرتع و جنگل و آبخیز به ما ارائه شد که براساس آن، اقدام کنیم. ما اما بر اساس تجربه‌ای که داشتیم براین باور بودیم که بچه‌ها ابتدا بهتر است با مفاهیم اساسی مثل آب و خاک آشنا بشوند.
بنابراین مباحث آموزشی طرح «کودکان ، دوستان طبیعت» را در موضوعات آب، خاک، جنگل، مرتع، بیابان و آبخیز دسته‌بندی کردیم و ۱۰۰ درصد تولید محتوا را خودمان انجام دادیم. برای این‌کار، از منابع متعددی کمک گرفتیم. اصلی‌ترین منبع که به ما کمک کرد، مجموعه کتاب‌های شش‌جلدی دانستنیهای زیست محیطی برای آموزش‌گران بود که به مباحث مختلف محیط زیست از جمله آب و خاک و هوا و جنگل و بیابان و تنوع زیستی می‌پرداخت. نحوه‌ی آموزش و انواع بازی‌ها گروهی و کلاسی در این کتاب‌ها وجود داشت. و برای مباحثی چون مرتع و آبخیزکه به صورت تخصصی در حوزه منابع‌طبیعی بود از کتاب‌های مورد تایید این سازمان و کمک کارشناسان بهره بردیم و محتوای آموزشی لازم در قالب جزوه آموزشی تولید شد. در سال‌های بعد جزوه آموزشی بر اساس تغییرات کتاب‌های درسی و نگاه ویژه به کتاب‌های علوم واجتماعی دبستان بازطراحی شد و روند تولید محتوا و بروزرسانی مطالب آموزشی هرساله ادامه دارد .
*آموزش‌هایی ارائه می‌کنید تماما جنبه‌ی تئوری و نظری دارد یا به‌طور عملی به بچه‌ها هم آموزش می‌دهید؟
در ابتدای اجرا طرح، مباحث آموزشی ما تئوریک بود و بازی‌هایی مختلف مثل حل جدول هم ارائه می‌شد. مثلا مربی درباره‌ی مرتع مفاهیم لازم را توضیح می‌داد و بعد، با حل جدول و به‌صورت مشارکت گروهی دانش‌آموزان، آموخته‌ها مرور می‌شد. در ابتدای طرح، از پیش‌دبستانی تا مقطع راهنمایی را پوشش می‌دادیم. به مرور زمان متوجه شدیم کارآیی که در دبستان داریم در راهنمایی نیست. بنابراین، تمرکز را بر آموزش مقطع دبستان قرار دادیم، برای آموزش مقاطع پیش‌دبستانی و اول و دوم از رویکرد قصه‌گویی و با محوریت شخصیتی به نام نخودی بری انتقال مفاهیم آموزشی استفاده می‌کنیم. در قصه‌گویی، «نخودی» شخصیت اصلی بود و درهرقصه، با چند شخصیت داستانی دیگرهمراه می‌شود ومفاهیم آموزشی در قالب داستان ارائه می‌شود. شخصیت‌های قصه به شکل صورتک‌های کاغذی طراحی شده و بچه‌ها و مربی‌ها به جای این شخصیت‌ها قصه را روایت می‌کنند. طرح آموزشی “کودکان ، دوستان طبیعت” در قالب ۱۰ جلسه آموزشی که در برگیرنده ۷ جلسه آموزش تئوری و قصه‌گویی و سه جلسه عملی می‌باشد. یک جلسه کار عملی شامل تهیه روزنامه‌دیواری و ساخت کاردستی با استفاده از وسایل دور ریزمی‌باشد. همچنین اجرای نمایش خلاق یکی دیگر از فعالیت‌های عملی است که توسط یک مدرس حرفه‌ای انجام می‌شود و مفاهیم آموزشی به صورت ملموس در حین اجرای نمایش انتقال می‌یابد . جلسه سوم عملی «یک روز در طبیعت» نام دارد. با توجه به اردوهای تفریحی سالانه‌ای که درمدارس اجرا می‌شود مربی طرح در این اردوها در کنار دانش‌آموزان است تا حفاظت از طبیعت را به صورت عملی به آن‌ها آموزش دهد.
*ارزیابی کرده‌اید که ببینید تاثیر این آموزش‌ها چه‌قدر است؟
از همان ابتدای طرح، با پرسشنامه‌ی اولیه و پایانی، تمام دانش‌آموزان سنجش می‌شوند و با یک تحلیل آماری، پایه به پایه آن‌ها را ارزیابی کرده و نتایج را در قالب گزارش به منابع‌طبیعی ارائه می‌دهیم و برهمین اساس بوده که اداره منابع‌طبیعی پذیرفته است که آموزش‌ها تاثیرگذار بوده و از استمرار طرح، حمایت کرده است.
*کرونا چه تاثیری بر فعالیت‌های شما داشت؟
کرونا طرح ما را تعطیل نکرد. یکی از اتفاقات خیلی خوب در سال گذشته که مدارس به صورت غیرحضوری برگزار شد، این بود که ویدئوهای آموزشی جدیدی آماده کردیم که بسیار هم مورد استقبال قرار گرفت. اسفندماه ۹۸ که کرونا شیوع پیدا کرد، مربیان به نیمه‌ی کار رسیده بودند ودر بسیاری از مدارس ، جلسات عملی برگزار نشده بود. بنابراین، مجموعه کاربرگی با نام «روزهای زندگی» طراحی کردیم و از دانش‌آموزان خواستیم، حالا که به خاطر کرونا نمی‌توانند به طبیعت بروند، احساس خود را بنویسند یا نقاشی بکشند یا درباره‌ی گیاهان دارویی که در خانه دارند، توضیح بدهند و با آن‌ها کاردستی درست کنند. مربی نمایش خلاق هم، موضوع نمایش را به صورت فایل‌های صوتی وتصویری می‌فرستاد و بچه‌ها درباره‌ی آن نمایشی بازی کرده و ارسال می‌کردند.
*برای آینده چه برنامه‌ای دارید؟
فعالیت‌های جمعیت مثل یک رودخانه سیال است و هرجا احساس کنیم نیاز است تغییر کنیم یا موضوع جدیدی را دنبال کنیم، اقدامات لازم را انجام می‌دهیم. در شرایط کرونا این اتفاق افتاد و با وجود سختی فراوان کارها را به خوبی پیش بردیم.
