گزارش استقامت از تصمیمات مدیریتی استان در کمیته آب
کنترل بحران کم‌آبی با سعی و خطا؟!
اسما پورزنگی آبادی:
از نیمه‌ی پر لیوان شروع کنیم؛ رزم‌حسینی، استاندار کرمان، آخرین جلسه‌ی کمیته آب استان طی ماه‌های اخیر را، با حضور تعدادی از بهره‌برداران منابع آبی در بخش کشاورزی برگزار کرد و آنان را از طرح پنج ساله صرفه‌جویی در مصرف منابع آبی استان مطلع ساخت.
نمایندگان کشاورزان اما چه می‌گفتند؟ خیلی‌ها گلایه کردند که چرا کشاورزان را در این طرح ندیده‌اند؟ و هر یک به نوعی ابراز نگرانی کردند. احمد خانی از خانه کشاورز رفسنجان از استاندار و اعضای کمیته آب پرسید: «آیا برای حل بحران کم‌آبی در استان میخواهید با قوه‌ی قهریه اقدام کنید؟ کشاورزان می‌گویند پروانه‌ی چاه‌ها یکسان نیست. دو تا موتور پمپ با هکتار مساوی هست؛ یکی پنجاه لیتر در ثانیه آب دارد؛ دیگری ۸۰ لیتر! در طرحی که دارید این مساله را دیده‌اید؟ میخواهید چه‌طور آن را حل کنید؟».
قاسم سالاری؛ عضو شورای مرکزی خانه کشاورز ایران هم بر این دغدغه صحه گذاشت و اظهار کرد: « دشت ارزوییه ۹۰۰ حلقه چاه دارد و ۸۹۸ میلیون مترمکعب آب بدون مهابا دارد برداشت می‌شود. اگر ما کشاورزان به این کار زشت محکوم شده‌ایم، مدیریت آب استان نیز در همه‌ی سال‌های گذشته، کارش زشت بوده که گذاشته این اتفاقات بیفتد. ما باید با هم تنبیه شویم». وی افزود: «ما قول مردانه می‌دهیم که ۱۰ هزار هکتار کشت بهاره را در این منطقه حذف کنیم؛ اما ممکن است بگویید اگر این کار را کردیم، چه چیزی گیرمان می‌آید؟».
محمد نیک‌فر، رییس خانه کشاورز استان کرمان نیز با گلایه از این‌که در هیچ بخشی از طرح، «خانه کشاورز» دیده نشده است، بر ضرورت یکسان‌سازی پروانه چاه‌ها تاکید کرد و گفت: «من خودم این را دیده‌ام که برخی چاه‌ها ۳۰ لیتر بر ثانیه و برخی دیگر بیش از ۶۰ لیتر بر ثانیه آب می‌کشند. این مساله را، استان باید حل کند».
وی افزود: « امیدواریم برنامه‌ها طوری باشد که کشاورزان هم در جلسه‌های تصمیم‌گیری حضور داشته باشند». قاسم شریفی، یکی دیگر از اعضای خانه کشاورز هم بر یکسان‌سازی پروانه‌ها تاکید و بیان کرد: « باید اول تکلیف۱۱ هزار چاه غیرمجاز در استان روشن شود، بعد هم تکلیف پروانه؛ مالکین بزرگ ۳۰ لیتر در ثانیه پروانه‌شان است دارند ۸۰ لیتر برداشت می‌کنند!».
راهکارهای ۱۷ گانه سند می‌شود
در جلسه‌ی دو ساعته‌ای که برگزار شد، سهم نمایندگان کشاورزان برای اظهارنظر، همین‌قدر بود. نیمه‌ی خالی لیوان از همین‌جا خود را نشان می‌دهد.کار از کار گذشته باشد یا نه؛ استان اکنون با سوال مهم«چه باید کرد» برای گذر از بحران کم‌آبی روبه‌رو است.
شیره‌ی جان استان را بیرون کشیدیم برای تولید محصولات کشاورزی. غول بی‌آبی سر برآورده و امروز و فرداست که … استاندار کرمان وخیم بودن اوضاع را به خوبی درک کرده و، امید خود را به خروجی جلسات کمیته آب بسته تا مدیرانش بگویند چه باید کرد؟
در این کمیته که به دستور رزم‌حسینی تشکیل شده و تقریبا هر هفته جلسات خود را برگزار می‌کند، دولتی‌ها طرحی را شامل ۱۷ راهکار برای صرفه‌جویی در منابع آب استان ارایه کرده‌اند که برای اجرا به،چهار هزار و ۳۱۸ میلیارد تومان پول نیاز دارد! اگر همه‌ی برنامه‌ها بر وفق مراد ارایه‌کنندگان پیش برود، تا پنج سال دیگر، دو میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب از پنج میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب آبی که بخش کشاورزی در حال حاضر دارد مصرف می‌کند، صرفه‌جویی می‌شود.
بعد از تصویب این طرح که تاریخ ۲۹ تیرماه ۹۳ بوده است، استاندار به مدیرانش تاکید کرده که؛ آن را چکش‌کاری و، عیب و نقص‌هایش را برطرف کنند تا به عنوان سند آب استان، مورد استفاده قرار گیرد.
چه کسی تضمین می‌کند؟
سوال اما اینجاست که آیا واقعا و در عمل، “بحران” یا به گفته‌ی پورابراهیمی؛ نماینده مجلس،”فاجعه” آبی که در کرمان هست را می‌توان توسط طرحی با این ویژگی‌هایی که دارد، پشت سر گذاشت؟ کدام‌یک از ارایه‌کنندگان طرح پنج ساله مدیریت مصرف آب در استان، حاضرند به مردم قول بدهند و، صد در صد تضمین کنند این ۱۷ بند، بهترین راهکارها بوده و، این طرح بدون هیچ خطایی اجرا می‌شود و، استان را نجات می‌دهد؟ در شرایط بحرانی هستیم؛ در بحران مگر می‌شود سعی و خطا کرد؟ همین حالا اما برخی معتقدند طرحی با عنوان مدیریت صرفه‌جویی در مصرف آب، هیچ ضمانت اجرایی ندارد!
از این گذشته، اگر صِرف گفتن این مساله که مثلا؛ اجرای ۳۰۰ هزار هکتار سیستم آبیاری تحت فشار با همین تسهیلات بانکی ۸۵ درصدی، یک راهکار عملیاتی است؛ چرا طی هشت سال گذشته، با ارایه‌ی این تسهیلات و اجرای همین روش، تنها هفت درصد زمین‌های کشاورزی تحت پوشش قرار گرفت؟ عددی که پورابراهیمی آن را سه درصد اعلام می‌کند! اگر در مدت پنج سال، شدنی است چرا در هشت سال، نشد؟
و یا آنجا که گفته می‌شود ۱۰ هزار پمپ چاه آب باید برقی شود؛ ارایه‌کنندگان طرح بررسی کرده‌اند که آیا شرکت برق در جنوب که بیش‌ترین چاه کشاورزی را دارد، می‌تواند زیرساخت‌لازم برای برقی کردن این تعداد چاه را فراهم کند؟ بیش‌ترین میزانی که توانسته‌اند برق‌دار کنند؛ در بهترین حالت و بنا به اعلام مدیرعامل شرکت، یک‌هزار حلقه چاه در یک سال بوده است!
و یا وقتی قرار باشد سیستم آبیاری تحت فشار اجرا و روش‌های آبیاری اصلاح شود، دیگر ۲۷ هزار کیلومتر لوله‌گذاری را برای چه می‌خواهند انجام دهند؟ نکند زبانم لال؛ منظورشان همان کشت‌های جدیدی باشد که بعد از مکانیزه شدن آبیاری، به سطح زیر کشت قبلی اضافه می‌شود؟ دکتر رهنما می‌گوید: «به اندازه‌ای که تاکنون سیستم تحت فشار اجرا شده، سطح زیر کشت دو برابر افزایش یافته! و این، مساله‌ی مهمی است که در این طرح دیده نشده است!».
طرح ۵ ساله مبنای تصمیم‌گیری استان
اکنون آیا چه‌قدر می‌توان امیدوار به اجرای این طرح با کم‌ترین تنش‌های اجتماعی و اقتصادی در استان بود؟ وقتی طرح توسط دولتی‌ها (آب منطقه‌ای، جهاد کشاورزی شمال و جنوب، آب و فاضلاب روستایی و شهری، برق شمال و جنوب، سازمان صنعت، معدن و تجارت شمال و جنوب، نیروی انتظامی، صدا و سیما، محیط زیست) و احیانا از پشت میزهای اداری و یقینا، بدون حضور بهره‌برداران تدوین شده است؟ در همان فرصت اندکی که در جلسه‌ی اخیر کمیته آب در اختیار نمایندگان کشاورزان داده شد، موضوعی به عنوان یک مساله‌ی مهم مطرح شد که در این طرح دیده نشده است. کجا دیده شده که از پشت میز؛ شاخ غولی شکسته شود؟!
هرچند که، معاون عمرانی استاندار کرمان از انجام بیش از دو هزار و ۴۰۰ نفر ـ ساعت کار برای تهیه‌ی این طرح خبر می‌دهد اما آیا، استان این ضرورت را ندیده که طرح در قالب یک کار مطالعاتی با پشتوانه‌ی علمی و فنی قوی توسط شرکت‌های مشاوره‌ای ذی‌صلاح تدوین بشود؟ شاید دکتر محمد باقر رهنما، دانشیار بخش مهندسی آب دانشگاه باهنر کرمان، به همین خاطر بود که در پایان صحبت‌هایش در جلسه‌ی اخیر کمیته آب، از استاندار درخواستی کرد. او گفت که؛ قرار است پنج هزار و ۴۹۲ میلیارد تومان هزینه کنید تا این طرح پنج ساله را اجرا کنید. من از شما می‌خواهم نیم درصد این اعتبار را به ما بدهید تا دانشجویان ارشد و دکترا را بفرستیم بروند برای استان الگوی کشت مناسب را تعریف کنند و طرح‌هایی که، می‌تواند در مصرف بهینه‌ی آب کمک کند.
اما هر چه باشد؛ این طرح اکنون به عنوان یک تصمیم مهم مدیریتی روی میز استاندار است و از این به بعد هر چه قرار باشد انجام بشود، بر اساس این ۱۷ راهکار خواهد بود.
اعتماد نداریم یا اعتقاد؟
بعید نیست در پیش گرفتن رویکردی این‌چنینی از سوی کمیته آب، نتیجه‌ی عملکرد ضعیف مشاوران در بخش‌های مختلف باشد که، یک نمونه‌ی بارز آن را می‌توان، آمایش سرزمین استان دانست که، چندی قبل، استاندار کرمان از آن روی برگرداند و، اعلام کرد که؛ آمایش سرزمین همه‌اش کپی ـ پیست بوده و از دل آن، یک پروژه هم بیرون نمی‌آید!
و شاید در شرایطی که مشاوران در بسیاری مواقع نشان داده‌اند که نمی‌توانند نظر مدیران اجرایی را تامین کنند؛ این تصمیمات ۱۷ گانه‌ی استان قابل دفاع باشد، اما مگر آینده‌ی حیات آبی استان از چیزی مثل صنعت فرش کم‌اهمیت‌تر است که به دستور خود استاندار، تدوین سند توسعه فرش به فعالان این بخش داده می‌شود؟ و وقتی سند توسعه فرش را در عرض پنج ماه هنوز نتوانستند به نتیجه‌‌ای برسانند که بشود آن را به تصویب رساند مگر می‌توان در فرصتی کوتاه برای حل بحران آبی طرح ارایه کرد که کمیته آب این کار را کرده است؟
در پاسخ به تاکیدات مکرر استاندار، آن هم وقتی که بارها اعلام کرده؛ حاضرم آبرویم را برای حل بحران آب در استان بگذارم، چرا باید طرحی ارایه شود که جای خالی مهندسین مشاور و متخصصین و بهره‌برداران در تدوین آن، نگرانی آن‌ها که بیرون گود ایستاده‌اند را برانگیزد؟
این طرح یا نتیجه‌ی بی‌اعتمادی دولتی‌ها به مشاوران است یا از اساس، بی‌اعتقادی به امر مشاوره و کار تخصصی. هر چه که باشد، شهامت و جدیت علیرضا رزم‌حسینی ستودنی است. و ما می‌دانیم دیکته‌ی نانوشته غلط ندارد. اما وقتی داریم در مورد آب حرف می‌زنیم یعنی داریم در مورد مرگ و زندگی دست به انتخاب می‌زنیم. رزم‌حسینی که حالا دارد از آبروی خودش مایه می‌گذارد، باید لیستی از اسامی را ارایه بدهد تا اگر اوضاع از این بدتر شد؛ بدانیم چه کس یا کسانی آب پاکی روی آبروی استان ریختند و گذاشتند ریشه‌ی حیات خشکانده شود.
راستی؛ کدام‌یک از مدیران فعلی دلشان بر پنج ساله بودن حکم مدیریتی‌شان قرص است؟ و کدام‌یک تضمین می‌دهند اگر رفتند، مدیران بعدی، این طرح را بایگانی نمی‌کنند؟ مگر کم طرح و سند بایگانی شده همین حالا دارد در زونکن‌های کشوی میز مدیران دستگاه‌های دولتی خاک می‌خورد؟
