مدیرعامل آب منطقه‌ای استان کرمان در گفت‌وگو با استقامت:
آبیاری غرقابی جنایت است
باید به شدت به سمت صنعتی شدن حرکت کنیم
محمد لطیف‌کار – مدیریت استان کرمان در سال ۹۴ به گمان من روی مساله‌ی آب، بیش از سایر امور تمرکز داشت؛ و به عبارتی مساله آب در راس امور استان بود. از شواهد پیداست که سال آینده نیز این موضوع همچنان مساله اول استان باشد. برای آگاهی بیشتر از رویکرد‌ها و اقداماتی که امسال در این زمینه رخ داده، با مهندس محمدرضا بختیاری مدیرعامل آب منطقه‌ای کرمان که امسال، موفق شد سال پرکاری را پشت سر بگذارد و برای سال آینده نیز برنامه‌های گسترده و فشرده‌ای را پیش روی دارد، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
آقای مهندس بختیاری با توجه به این‌که شما در راس امور به آب استان هستید و مسائلی چون بحران کم‌آبی و خشکسالی را دنبال می‌کنید؛ فکر می‌کنید ادامه‌ی این بحران در نهایت به کجا می‌رسد؟
ادامه‌ی این بحران بستگی دارد به برخورد ما با آن دارد. هم‌اکنون بسیاری از کشورهای دنیا که سرانه آبِ آن‌ها از ما نیز کمتر است، چیزی به نام بحران برای آن‌ها وجود ندارد. دلیل آن نیز برنامه‌ریزیِ درستی بوده که انجام داده‌اند. ما اگر بخواهیم با همین وضعیتی که تا کنون داشتیم پیش برویم، قطعا این بحران به مهاجرت وسیعی از مردم می‌انجامد، و طبق پیش‌بینی‌ها، استان کرمان ظرف ۳۰ سالِ آینده خالی از سکنه خواهد شد. اما این مساله یک تهدید به حساب می‌آید و هم یک فرصت. فرصت آن از این جهت است که باعث می‌شود مردم متوجه شوند و در صدد چاره کار برآیند و زمانی تهدید است که با همان حالت بی‌خیالیِ سابق ادامه دهیم. دشت‌های ما روز به روز دچار مشکل می‌شوند. چون شما می‌دانید که زمین از سه عنصر ذراتِ جامد خاک، هوا و آب تشکیل شده است. وقتی آب را از زمین بگیرید، «نشست» اتفاق می‌افتد. با خروجِ هوا، تراکم و تحکیم اتفاق می‌افتد و زمانی که این حالت رخ دهد، ذراتِ جامدِ خاک کلا به هم می‌چسبند و خاک حالت سیمانیته پیدا میکند. حتی اگر زمانی بارندگی به ۲۰۰۰ میلی‌متر هم برسد، این زمین دیگر کلا از مدار خارج شده است. متاسفانه این بحران هم‌اکنون در بخشی از دشت‌های ما افتاده است. به اعتقاد من اگر با این بحران به جای برخوردِ بی‌رحمانه‌مان، برخوردِ فهیمانه و منصفانه داشته باشیم، می‌توان این وضعیت را به یک فرصت تبدیل کرد. در غیر این‌صورت پایان این ماجرا فاجعه‌ای بیش نیست.
یعنی شما معتقدید این مشکل از طریق مدیریت قابل حل است؟
واقعیت این است که استان کرمان الان ۱۹ سال است که خشکسالی دارد. من دیگر معتقد به این خشکسالی نیستم بلکه می‌گویم تغییراقلیم رخ داده است. زمانی بود که در نواحی برف‌خیزی مثل بافت، رابر و بزنجان ۲ یا ۳ متر برف می‌آمد، اما الان حداکثر ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر برف داریم که آن هم سریعا آب می‌شود. بنابراین باید بپذیریم که با تغییر اقلیم در کشور و استانمان مواجه شده‌ایم. البته استان ما به نسبت کشور اوضاع بدتری دارد. بنابراین مدیریت با پذیرفتن این‌که دیگر نمی‌توانیم هر محصولی را بکاریم صورت می‌گیرد. دیگر کاشتن هندوانه در ارزوییه معنایی ندارد. بنابراین نوع برخورد ما با کشاورزی باید تغییر کند و از راه‌های سنتی دور شویم. واقعا در این استان روش غرقابی جنایت است. حتی آبیاری تحت فشار نیز پاسخگو نیست؛ و باید به سمت مصرف کم آب با راندمان بالا(گلخانه‌ای) برویم. واقعیت این است که در سال ۱۳۲۰، ۶۵ هزار هکتار اراضی زیر کشت در استان داشتیم که الان این مقدار به ۸۱۰ هزار هکتار رسیده است. یعنی آن را ۱۵ برابر کردیم. با زدن چاه، قنات‌ها را از مدار خارج کردیم. چاه آمد اما فرهنگ آن به همراهش نیامد. بنابراین باید مدیریت شود و مدیریت نیز بدین معنی است که بپذیریم که استان کرمان در وهله‌ی اول؛ کاهش سطح زیر کشت داشته باشد و مصرف آب نیز به یک سوم برسد. ببینید در کشورهای پیشرفته نیز مثل آمریکا و اروپا، هیچ‌یک بالای ۲۰/۲۵ درصد از آب تجدید پذیر استفاده نمی‌کنند. علمای آب نیز می‌گویند که شما حداکثر تا ۴۰ درصد حق استفاده از آب تجدید پذیر خود را دارید. اما متاسفانه متوسط استفاده از آب تجدید پذیر در کشور ۸۵ درصد است؛ و در استان کرمان به ۱۱۵ درصد رسیده است. یعنی ما بی‌رحمانه به جان آب زیرزمینی افتاده‌ایم و در حال نابودسازیِ آن هستیم. این آب در حال حاضر ۶/۶ میلیارد مترمکعب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود؛ در حالی‌که این مقدار باید به ۲/۵ متر مکعب برسد تا حداقل به آن مرز ۴۰ درصد برسیم. هیچ راهی هم غیر از هوشمندسازیِ کشاورزی وجود ندارد . همچنین باید به شدت به سمت صنعتی شدن حرکت کنیم. ما چیزی از صنعت کم نداریم. به طور مثال ۵۰ درصد از سنگ‌آهن ایران در اختیار ماست.
شما در صحبت‌های خود به تغییر اقلیم اشاره کردید و گفتید که خشکسالی دارد به یک امر عادی تبدیل می‌شود. از طرفی اشاره‌ای داشتید به این‌که رفتار ما باعث شده که به چنین بحرانی بخوریم. فکر می‌کنید در حال حاضر باید به تغییر اقلیم توجه کنیم یا عامل این بحران سوئ مدیریت مصرف آب بدانیم؟
ببینید در رابطه با تغییر اقلیم کاری از ما ساخته نیست. متاسفانه علم بشر به جایی نرسیده که بتواند باران تولید کند! همین باروریِ ابرها نیز در آمریکا که مهد پیشرفت است، ۱۰ تا ۱۵ درصد بیشتر جواب نمی‌دهد. از طرفی در استان کرمان و یا یزد ابری وجود ندارد. در کرمان از ۳۶۵ روز، ۳۱۰ روزِ آن کلا آفتابی است. بنابراین این مساله به مدیریت بر می‌گردد. باید خودمان را با اقلیم وفق دهیم. برای نمونه؛ اگر به کشورهای پیشرفته‌ی دنیا نظر بیندازیم، متوجه می‌شویم که عمدتا بالای ۳۰ درصد از آبِ آن‌ها در صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد در حالی‌که در کشور ما این مقدار تنها ۲ درصد و در استان کرمان با کمال تاسف ۱ درصد است. یعنی ۹۵ درصد از آبِ ما در کشاورزی مصرف می‌شود. از این وضعیت باید فریاد کشید! در بم؛ در بعضی جاها هر هکتار ۵۰ هزار متر مکعب آب مصرف می‌شود؛ در صورتی که الگوی کشِت آن می‌گوید حداکثر استفاده ۱۲ یا ۱۳ هزار متر مکعب است. نوع مدیریت باید حتما عوض شود. به اعتقاد من روش غرقابی در استان کرمان، یک خطا نیست، بلکه جنایت است! این مساله باید فرهنگ‌سازی شود. مردم نباید منتظر باشند تا جهاد با یک بودجه‌ی اندک برای آن‌ها آبیاریِ تحت فشار تامین کند. بلکه خود مردم باید این کار را انجام دهند. در طرح همیاران آب که آقای استاندار در حال حاضر آن را پیگیریِ می‌کنند، فرهنگ‌سازی مد نظر قرار گرفته است. مردم باید متوجه باشند که چه اتفاقی در حال رخ دادن است! هم اکنون در استان یزد ۵۰ چاه غیر مجاز وجود دارد؛ و در استان کرمان ۱۱ هزار. در استان یزد کسی جرات زدنِ چاه غیر مجاز ندارد؛ چرا که مردم برخورد می‌کنند. اما در جنوب کرمان مسابقه درست شده است!
آقای مهندس! در شمال استان اما تعداد چاه‌های غیرمجاز اندک است، اما در شمال بحران داریم.
در آن‌جا برداشت زیاد است. این که می‌گویم مدیریت کنیم به ضررِ مردم تمام نمی‌شود؛ اگر شما ۷۰ هزار هکتار باغ پسته داشته باشید، سالی ۲۵۰ هزار تن بردارید بهتر است یا این‌که ۳۰۰ هزار هکتار برداشت باشید و سالی ۸۰ هزار تن بردارید؟ در حال حاضر متوسط برداشت باغ‌های پسته استان کرمان به ۵۰۰/۶۰۰ کیلو رسیده است. در صورتی که باید با کاهش سطح زیر کشت، تناژ را افزایش دهیم. اکنون باغی در رفسنجان وجود دارد که تا ۱۰ تن برداشت میکند چون آب با کیفیتی دارد و خوب از آن استفاده میکند. اگر کشاورز ما، ۵ هکتار باغ خود را به یک هکتار تبدیل کند، آن‌هم با میزان برداشت یکسان، مسلما راضی‌تر است. استان کرمان مرکز بحران آبی کشور است؛ اما باقیِ نواحیِ کشور نیز وضعیت بهتری ندارند! شما دریاچه ارومیه را در نظر بگیرید؛ آیا در ۲۰ سال پیش کسی به فکرش خطور می‌کرد که این دریاچه به این وضع بیفتد؟ در گیلان، ممکن است میزان بارندگی کم نشده باشد، ولی در سال ۹۲ سه ماه تابستان یک قطره باران هم نداشت؛ و تمام شالیکاری مردم در حال خشک شدن بود. مردم باید بدانند که اگر نیایند و با ما همکاری نکنند به روز سیاه می‌نشینند، کما این‌که برخی نشسته‌اند! ما در منطقه‌ی زنگی‌آباد، آدم داشتیم که تا ۱۰ سال پیش خیر بوده است، اما الان تحت پوشش کمیته امداد است. من شخصا اعتقاد دارم اگر به داد دشت‌هایی مثل رفسنجان نرسیم قلعه‌گنج دومی تحت عنوان رفسنجان شکل خواهد گرفت. مردم باید آگاه شوند تا سرمایه خود را در صنعت بگذارند؛ کشاورزی‌شان را هم حفظ کنند. در آلمان متوسط بارندگی ۱۶۰۰ میلی‌متر است، ۸ برابر متوسط بارندگی کشور و ۱۲ برابر متوسط بارندگی استان کرمان است. راندمان کشاورزی در آلمان اما ۷۰ درصد و در بم ۱۶ درصد است.
با توجه به بحرانی که از آن صحبت کردید؛ با توجه به این‌که در روزهای پایانی سال نیز هستیم، می‌خواهم بدانم شما در سال ۹۴ برای حل مسائل آب چه اقداماتی انجام دادید؟
ببینید دو اقدام در حوزه وظایف استان، به خصوص آب منطقه‌ای وجود دارد که یکی از آن‌ها بحث هشدار به مردم و ایجاد نگرانیِ درست در آن‌ها است. باید با مردم روراست باشیم؛ در حالی که تا چند وقت پیش همه چیز را انکار می‌کردیم. حقیقت است که ما بحران زده‌ایم. از دیگر اقدامات نیز ایجاد امید در مردم است. در حال حاضر آب منطقه‌ای در حال پیشبرد دو کار به طور همزمان است که یکی از آن‌ها، هشدار به مردم است و دیگری حفظ منابع آب زیرزمینی است. اقداماتی که در این ۲ سال عمدتا با کمک آقای استاندار بوده است، در تاریخ آب منطقه‌ای بی‌سابقه است. کل کنتورهای هوشمندی که در ۷ سال گذشته نصب شده بود ۲۷۰ عدد بود، اما از پارسال تا الان ۳۲۰۰ کنتور نصب کرده‌ایم. در بحث مربوط به برخورد با چاه‌های غیرمجاز امسال بیش از ۸۰۰ مورد را بستیم. در صورتی که این تقریبا معادل ۴ سال قبل بوده است. به لحاظ آگاه‌سازی در جامعه نیز، وضعیتی وجود دارد که دیگر کسی نمی‌تواند بحران آب را انکار کند. این فرهنگ‌سازی باید تداوم داشته باشد. آب استان زمانی نجات پیدا میکند که مردم مطالبه‌گر باشند. ما باید مصرف آب را در استان به شدت کاهش دهیم و بهینه‌سازی کنیم. منظور من لطمه خوردن به کشاورزی نیست، خیر. بلکه معتقدم کشاورزی استان یک برند است که باید حفظ شود. اما نه با راندمان ۱۶ درصد، بلکه با راندمان ۷۰ درصد و با روش‌های عاقلانه باید آن را حفظ کنیم. بنابراین دفاع بی‌رحمانه از منابع آب زیرزمینی، مهم‌ترین رسالت آب منطقه‌ای است. دومین وظیفه نیز اجرای پروژه‌ها برای تامین آب شرب سالم مردم است. واقعیت این است که استان کرمان به دلیل همین منابع آب زیرزمینی که برداشت کرده، امروز ظرفیت این را ندارد که بتواند به تنهایی آب شرب مطمئن مردم را تامین کند. بخشی از آن باید از داخل استان تامین و بخشِ دیگر آن باید از استان‌ها و دریاهای مجاور تامین شود. بر این اساس پروژه‌هایی در این دو سال انجام شد. در ۶ ماهِ گذشته برای اولین بار، سند جامع آب استان بسته شد. برای اولین مرتبه، استان فهمید که برای آب باید چه اقداماتی انجام دهد؛ اکنون با این طرح جامع، ما حتی از وضعیت دورافتاده‌ترین دهات نیز مطلع هستیم که آب از کجا باید تامین شود. در حال حاضر پروژه‌هایی که در جهت تامین آب در استان در حال اجراست، در سطح کشور یا کم‌نظیر و یا بی‌نظیر است. اولین اقدام در ۲۴ آذرماه بود که انتقال آب از سد صفارود به سد شهید تیموری در کرمان است که بلندترین سد /تورن خاورمیانه است. دومین پروژه نیز به فضل خدا امروز کلید می‌خورد؛ و آن انتقال آب از بهشت‌آباد به استان کرمان است که آرزوی دیرینه مردم بود. امروز در جلسه‌ای که برگزار خواهد شد پیمانکار آن مشخص خواهد شد. بهشت‌آباد ۶ هزار میلیارد تومان پول می‌خواهد. حدود ۱۲۰۰ کیلومتر خط لوله است و ۱۷۵۰ کیلومتر نیز خط اصلی آن است که امروز مناقصه قسمت اول آن که حدود ۱۳۰۰ میلیارد تومان و ۲۷۰ کلیومتر در داخل استان را در بر می‌گیرد برگزار می‌شود. و به امید خدا با حضور رییس‌جمهور در تاریخ ۱۰ اردیبهشت عملیات اجرایی آغاز می‌شود.
و این پروژه چند سال طول می‌کشد؟
برآورد حدود ۷، ۸ سال است؛ اما سعی می‌کنیم ان شاء‌الله ۶ ساله تمام شود. بهشت‌آباد، آب شرب شمال استان کرمان را به صورت کامل تامین خواهد کرد. در شرق استان هم انتقال آب سد نسا را داریم که امیدواریم در دو سه سال آینده به ثمر بنشیند. جنوب استان نیز از دریای عمان به امید خدا بعد از بهشت‌آباد در انتهای سال آینده این انتقال کلید می‌خورد. مرکز استان را نیز از سد بافت آب می‌دهیم. با توجه به این‌که در حال حاضر حدود ۸ درصد منابع آب شرب ما دارد از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود که عمدتا فاقد کیفیت هستند، برنامه ما این است که در ۶ سال آینده صد درصد آب شرب مردم استان کرمان را کاملا مطمئن تامین کنیم. برای صنعت نیز، یک بحث انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان مطرح است.
الان این پروژه در چه مرحله‌ای است؟
این پروژه اکنون شروع شده و احتمالا ظرف ۳ سال آینده در مدار می‌آید. همچنین علاوه بر اقداماتی که در طرح همیاران آب باید انجام شود جلوگیری از کشت‌هایی است که بازدهی ندارند و از نظر مالی منطقی نیستند. در مجموع به نظر من اگر می‌خواهیم نجات پیدا کنیم باید در آینده یک استان کشاورزی- صنعتی شویم. فکر می‌کنم سال ۹۵ سال اوج آب استان است. چه به لحاظ حفظ منابع آب زیرزمینی و چه به لحاظ اجرای پروژه‌ها. پروژه‌هایی که نام بردم پروژه‌های بی‌نظیر کشور است. بودجه استان که در سال ۹۳، به ۵۹ میلیارد رسیده بود، امسال ۵۰۰ میلیارد شد. و برآن هستیم این رقم را به ۷۰۰ میلیارد تومان نیز برسانیم. فکر می‌کنم اگر طرح همیاران آب ادامه پیدا کند استان کرمان نه تنها استانی مهاجرفرست که استان مهاجرپذیری نیز خواهد شد.
آیا شما برای اجرای پروژه‌هایی به این گستردگی نگرانی ندارید؟
خداوند کمک میکند، و اجرا می‌شوند. هم‌اکنون ۱۷۰ میلیارد تومان به پیمانکارمان داده‌ایم. باید تلاش کرد، بودجه را کسی به آدم نمی‌دهد. باید رفت و از منابع مالی مختلف تامین کرد. امروز باید برای پروژه‌ها مدل مالی تعریف کرد. بودجه‌ی آب منطقه‌ای فقط به اعتبارات دولتی نیست. امروز دستگاهی موفق است که در روش‌های مالی به روز باشد، و قوانین بودجه را به درستی بداند.
برغم نظری که شما در مورد توجه به صنعتی‌شدن استان دارید، اما می‌دانید که تعیین محور توسعه استان، برعهده‌ی آب منطقه‌ای نیست. این مباحث قطعا در طرح آمایش سرزمین و برنامه ششم مطرح است؛ شما چقدر امیدوار هستید؟
ببینید؛ چند روز پیش معاون وزیر اقتصاد به کرمان آمد. استان ۳۵ میلیارد دلار فاینانس روی میز او قرار داد. ایشان هم گفت من در هیچ استانی چنین چیزی را ندیده‌ام. همان‌طور که گفتم پروژه‌ها بی‌نظیر است. معتقدم جفایی که به استان کرمان شد این بود که استانی که ۵۰ درصد سنگ‌آهن کشور در آن است کارخانه فولاد نداشت. سال ۱۳۹۸ بر اساس همین پروژه‌ها که اکنون در حال اجراست، کرمان به قطب فولاد کشور تبدیل خواهد شد. در حالی که کشور در حال رکود کامل است موقعیت فعلی استان یک استثنا است.
دیروز آقای استاندار آن‌چنان با حرص و با دل‌سوزی برخورد می‌کرد که من نگران سلامتی ایشان شدم! خدا را هزار مرتبه شکر که بساط سیاسی از کرمان جمع شد. الان مدیرانی که در استان کرمان هستند مدیران غیرسیاسی و فنی اجرایی‌اند که عقب‌ماندگی استان را انشاالله جبران می‌کنند.
