گفت‌وگوی استقامت با عطاا… شفیعی‌پور؛
سوسوی امید برای نجات فرش کرمان
اسما پورزنگی آبادی – «فعالان فرش نیازی به صنف ندارند». عطاا… شفیعی‌پور این را می‌گوید. او از فعالان باسابقه و افراد آگاه در حوزه‌ی فرش استان کرمان است که اکنون علاوه بر دبیری اتاق تعاون استان، مدیرعاملی اتحادیه شرکت‌های تعاونی فرش دستباف استان کرمان نیز بر عهده‌ی اوست.
اتحادیه تولیدکنندگان فرش دستباف استان کرمان که تحت نظارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان فعالیت می‌کرد از سال گذشته منحل شده است. فرشی‌ها به تعاونی روی آورده و شرکت‌هایی که سال‌ها پیش راه‌اندازی کرده و راکد مانده بود را مجدد فعال کرده‌اند و در قالب یک اتحادیه، می‌خواهند خودشان به امورات خودشان رسیدگی کنند.
از شفیعی‌پور درباره‌ی حالِ کنونی فرش استان پرسیدم، این خبرها را او داد. جزییات آن را در ادامه بخوانید.
آقای شفیعی! مدت زیادی است که از حوزه‌ی فرش استان خبری نداریم. این سکوت نشانه‌ی چیست؟ چه اتفاقی دارد می‌افتد؟
ببینید؛ این‌که شما خبرنگارها از حوزه‌ی فرش خبر نداشته باشید دلیل بر این نیست که اتفاقی نیفتاده. رسانه‌های کرمان باید روی مسائل صنعت فرش کار کنند … هم‌اکنون ما در حال ساماندهی فرش استان هستیم. اتحادیه شرکت‌های تعاونی فرش استان کرمان با هماهنگی سازمان تامین اجتماعی و سازمان صنعت و معدن،
سامانه‌ای را تعریف کرده که همه‌ی بافندگان باید در آن عضو بشوند. ما می‌خواهیم فعالان صنایع‌دستی و بافندگان فرش را از هم تفکیک کنیم که تعداد هرکدام مشخص باشد؛ متاسفانه الان نه تامین اجتماعی و نه سازمان صنعت به‌درستی نمی‌دانند ما چه تعداد بافنده در استان داریم. این سامانه‌ی آنلاین به گونه‌ای است که بافندگان در آن ثبت‌نام کرده و بعد بازرسان اتحادیه از تولیدات آنها بازدید و با گرفتن عکس از فرشی که می‌بافند، آن را در سامانه ثبت می‌کنند و سازمان صنعت و سازمان تامین اجتماعی با مراجعه به این سامانه می‌دانند فرد چه‌قدر بافته است. دیگر هم نیازی نیست بازرس بفرستند و کار بازرسی از دوش دولت برداشته می‌شود. از طرفی، اتحادیه شرایطی فراهم کرده که اگر کسی تمایل داشته باشد، تولیدات او را می‌فروشد. همچنین اتحادیه مواد اولیه را در اختیار بافندگان قرار می‌دهد؛ با این اقدامات، هم کیفیت مواد اولیه که اکنون مشکل بزرگی است تضمین می‌شود و هم بازرسی و کاغذبازی‌ها پایان می‌یابد. این سامانه، از یک ماه آینده شروع به کار می‌کند و بافندگان تنها با مراجعه به کافی‌نت می‌توانند کارشان را انجام بدهند.
در کنار این، در کشور عمان، در شهر مسقط هم یک فروشگاه فرش کرمان روز سه‌شنبه‌ی هفته‌ی گذشته افتتاح کردیم. نزدیک به چهار میلیون نفر توریست در این منطقه هست. پته و فرش و مفشو و صنایع دستی کرمان را به این فروشگاه بردیم که تاکنون خوشبختانه استقبال خوبی از آن شده است. در کنار این، قصد داریم به کارمندان دولت هم فرش را به صورت اقساطی بفروشیم تا تولیدات بافندگان روی دست‌شان نماند. یکی از مشکلات اساسی که باعث اختلال در بازار تولید شده همین است که بافندگان ما نمی‌توانند فرش‌شان را بفروشند.
اشاره کردید بافندگان برای اتصال به این سامانه باید به کافی‌نت بروند. اما اکثر بافندگان ما در روستا هستند که چنین امکانی در اختیارشان نیست. زیرساخت‌های این سامانه چگونه فراهم می‌شود؟
همین‌طور است؛ متاسفانه خیلی از بافندگان ما در مناطق روستایی، کافی‌نت ندارند. ما کارمان را از شهر کرمان شروع می‌کنیم و کم‌کم به مناطقی که کافی‌نت دارند می‌بریم. در مناطقی هم که این امکان را ندارند، بازرسان اتحادیه ما می‌روند و بازدید کرده و از تولیدات آنها عکس می‌گیرند و می‌آورند در سامانه ثبت می‌کنند. البته مساله‌ی مهم‌تر این است که سازمان تامین اجتماعی باید به ما اعتماد کند و دیگر بازرس خودش را نفرستد. بازرسان تامین اجتماعی الان برای بافندگان استرس ایجاد می‌کنند و مثلا می‌گویند این فرش را تا سه ماه دیگر باید تمام کنی، در صورتی‌که ممکن است فرش یک سال زمان نیاز داشته باشد؛ چون اطلاعات کارشناسی ندارند استرس به تولید وارد کرده و تولید را دچار مشکل می‌کنند. بعضی‌ها فقط قالی را می‌بافند که بیمه تایید کند و بعد در فروش آن می‌مانند؛ چون طرح‌های بدی را پیدا می‌کنند تا فقط به بیمه بگویند که داریم می‌بافیم. اما بازرسان ما می‌دانند فرش در چه بازه‌ی زمانی باید بافته شود. این کار، استرس را از بافنده گرفته و کیفیت تولید بالا می‌رود.
بیمه این سیستم را پذیرفته؟
بله. با تامین اجتماعی توافق کردیم.
سازمان تامین اجتماعی کشور و مرکز ملی فرش چطور؟
ما به مرکز ملی فرش ایران اعلام کردیم و گزارش را به استاندار محترم و آقای فتوت؛ معاون ایشان هم دادیم. در کنار این سامانه، راه‌اندازی صندوق ضمانت خیلی مهم است که بافنده می‌تواند محصول خود را به اتحادیه بدهد. البته خود بافندگان باید ماهیانه ۱۰،۲۰ هزار تومان بپردازند تا این کارها صورت بگیرد. کشور هم اعلام کرده در استان کرمان به‌صورت پایلوت این طرح اجرا بشود؛ اگر نتیجه‌بخش بود، در کل کشور عملیاتی می‌شود.
فارغ از این تلاش‌هایی که دارید انجام می‌دهید؛ ممکن است بفرمایید حال صنعت فرش کرمان در حال حاضر چطور است؟ وضعیت تولید امسال نسبت به گذشته فرقی کرده؟
آمار تولید را ندارم که بخواهم براساس آن بگویم؛ ولی این‌که بخواهم بگویم فرش کرمان الان رونق خوبی دارد و کسانی که مشغول به کار بافت هستند راضی‌اند؛ متاسفانه این‌طور نیست. تنها چیزی که صنعت فرش را سرپا نگه داشته، سازمان تامین اجتماعی است. اگر بیمه نبود، ۷۰ درصد ریزش نیرو داشتیم. واقعیت این است بافندگانی که مهارت دارند در هر شرایطی تولید می‌کنند و می‌فروشند. بیمه برای فرش‌بافان ما یک انگیزه و محرک شده؛ حالا که این انگیزه به وجود آمده باید بیایم به بافندگان آرامش بدهیم تا کیفیت را بالا برده و بتوانند محصول خود را بفروشند و به درآمدی برسند. بافنده‌ی ما باید بتواند به فردای تولید خود اعتماد کند؛ این اعتماد الان نیست. حق‌شان هم هست. ما باید در وهله‌ی اول به آنها اطمینان بدهیم که اگر تولیدات با کیفیت داشته باشند به‌فروش می‌رود؛ صندوق ضمانت و فروشگاه کشور عمان این زمینه را می‌تواند فراهم کند. این، باعث می‌شود که بافندگان مجبور نباشند تولید خود را با قیمت خیلی پایین به بعضی آقایانی که دارند فرش را در کرمان می‌فروشند بدهند.
بعد از عمان برنامه‌ی دیگری برای راه‌اندازی فروشگاه کرمان در دیگر کشورها دارید؟
طی امسال برنامه‌ی خاصی نداریم و فعلا تمرکز ما بر همین فروشگاه مسقط است. اما شاید در آینده، در قطر هم برنامه‌ای اجرا کنیم.
یکی از مشکلاتی که همیشه از آن صحبت می‌شود نبود تنوع در فرش کرمان و استفاده از طرح‌های قدیمی است. در راستای این ساماندهی که دارید انجام می‌دهید دانشکده فرش و انجمن طراحان چه نقشی برایشان تعریف شده تا در طرح‌ها هم تحول ایجاد شود؟
دانشکده فقط به افراد، علم طراحی را آموزش می‌دهد اما بازار و سلایق را نمی‌شناسند. تعدادی به انجمن طراحان فرش می‌روند و می‌گویند ما طراحی بلدیم. خوب؛ حرفی نیست. اما طرحی باید باشد که بتوان آن را روی فرش آورد و فروخت. متاسفانه اغلب اوقات طرح‌هایی تولید می‌شود این ویژگی را ندارند؛ بسیار سنگین هستند و در داخل و در خارج کشور طرفدار ندارند. دانشکده وظیفه‌اش این است که فقط فنون را آموزش بدهد. اما انجمن طراحان می‌تواند با ارتباط با تجار و سایت‌هایی که فرش در آن فروش می‌رود، سلایق را شناسایی کنند. ما الان در طرح‌هایی که مورد پسند بازار روز باشد مشکل داریم با وجود این‌که افراد زیادی هستند که کار طراحی انجام می‌دهند و کارشان هم خوب است اما متاسفانه با سلیقه‌ی بازار جور نیستند.
در جریان راه‌اندازی سامانه و کاری که انجام می‌دهید؛ برنامه‌ای برای حل این مشکل ندارید؟
ما در بحث طراحی هم ورود می‌کنیم و به بافندگان می‌گوییم چه طرحی ببافند. الان در عمان توریست‌هایی داریم که اصلا فرش ریزبافت نمی‌خواهند و درشت بافت مورد پسندشان است. ما همین سلیقه را به بازار تولید منتقل می‌کنیم تا برای پاسخ به آن، ببافند. متاسفانه در حال حاضر، همه روی فرش‌های ۱۲۰ جفت و ۱۵۰ جفت کار می‌کنند در حالی‌که قدرت و توان خرید آن وجود ندارد. نتیجه این شده که فرش از سبد خانوارهای ما خارج شده. پس باید با سلیقه‌ای نو آن را به خانه‌های مردم برگردانیم و این، کاری است که طراحان باید انجام بدهند. طراحان باید بدانند الان دوره‌ی فرش‌های شلوغ و پُر گل نیست. مشتری می‌خواهد با تماشای فرش آرامش بگیرد و طرحی سبک داشته باشد. متاسفانه طراحان به این تقاضا توجه نمی‌کنند یا آن را نمی‌شناسند. طرف طرحی می‌کشد و می‌خواهد همان‌موقع پولش را بگیرد. اگر بگوییم خوب نیست ناراحت می‌شود و می‌رود. در صورتی‌که باید پنج مرتبه، ۱۰ مرتبه طرحی بکشند و پاره کنند و دور بریزند، تا به نتیجه‌ا‌ی که می‌خواهند برسند. متاسفانه پیگیری ندارند و از میانه‌ی راه برمی‌گردند.
پس اتحادیه طرح را هم به بافنده می‌دهد.
بله.
خوب؛ این به‌نوعی دور زدن انجمن طراحان فرش استان نیست؟
ما با انجمن هماهنگ و اعلام می‌کنیم چنین طرحی با این ویژگی می‌خواهیم. اگر توانستند نیاز ما را تامین کنند، چه بهتر. اگر نه، ناچاریم جای دیگری برویم و طرح را تهیه کنیم.
تا حالا در این‌باره با انجمن مذاکره‌ای داشته‌اید که بیایند و در اجرای این طرح به شما بپیوندند؟
یک‌سری صحبت کردیم، یکی، دو نفر را فرستادند، آمدند و گفت‌وگو کردیم. رفتند و دیگر خبری ازشان نشد.
پس انجمن طراحان در این طرح ساماندهی، دیده نشده است.
نه. هنوز کسی از این طرح اطلاع زیادی ندارد. می‌خواهیم نهایی که شد، اعلام کنیم.
آقای شفیعی‌پور! حال فرش کرمان بهتر می‌شود؟
از لحاظ اقتصادی بخواهیم ارزیابی کنیم باید بگویم هنوز صنعت فرش استان بیمار است. کاری که ما می‌خواهیم انجام بدهیم یک درمان است برای بهبودی. اگر درست اجرا بشود خیلی نتایج مطلوبی خواهیم داشت. اما در شرایط فعلی، هیچ‌یک از بخش‌های اقتصاد حال خوبی ندارند.
بازارهایی را که از دست دادیم قابل برگشت است؟
ما دیگر نباید انتظار داشته باشیم همه چشم به‌راه بمانند که فرش ایرانی وارد بازار شود که آن را بخرند. امروز مردم دنیا دنبال این هستند یک فرش زیبا بخرند، از آن استفاده کنند و بعد دور بیاندازند. این‌که بخواهند به عنوان یک سنت و فرهنگ ملی به آن نگاه کنند کم شده. با این حال، کسانی که فرش‌باز هستند هنوز هم فرش ایران را ترجیح می‌دهند. ما باید در بازار جهانی اعلام حضور کنیم. در این سامانه‌ای که راه می‌اندازیم، تصویر تمام تولیدات را با اسم و فامیل بافنده در معرض نمایش قرار می‌دهیم. خوب این سایت، توانمندی ما را در تولید نشان می‌دهد و می‌توانیم سفارش بپذیریم. امروز یک تاجر فرش به کرمان نمی‌آید؛ چون نمی‌داند در کرمان از چه کسی باید فرش بخرد. نمی‌داند چه کسانی تولید کننده هستند. اطلاعات منسجم و مدون وجود ندارد. اگر این سامانه فعال شود و تجمع اتفاق بیفتد، بگوییم مثلا این ۱۰ هزار بافندگان ما هستند، قطعا سفارش هم پیدا می‌شود. با حمایت‌هایی که دولت انجام داده و می‌دهد، فکر می‌کنم تا چهار سال آینده بتوانیم قدری این صنعت را بهبود بخشیم.
گفتید اگر این طرح درست اجرا بشود. چه دغدغه‌ای دارید که ممکن است مانع از اجرای درست آن بشود؟
من فکر می‌کنم هرکس برای فرش حرفی دارد و کاری می‌تواند انجام بدهد، الان دیگر وقتش است. دوره‌ی شعار دادن گذشته.
باید برای همه‌ی مشکلات فرش، فکری کرد. این‌که بگویند پلیس‌راه جلوی ورود مواد اولیه را به استان بگیرد که راه‌حل نیست! ما برای همه‌ی مشکلاتی که شناسایی کردیم راه‌حل پیدا کردیم. اما دغدغه‌ی جدی‌ای که داریم، تغییر قوانین است. فردا ممکن است بگویند فرش باید برود زیر مجموعه‌ی صنایع‌دستی و یا فلان مجموعه. تغییر سیاست‌ها، بحران‌های جدید ایجاد می‌کند که به نفع فرش نیست. ما داریم از صنفی بودن فرش خودمان را فارغ می‌کنیم. فرشی‌ها نیاز به صنف ندارند در قالب یک شرکت تعاونی بزرگ، کارهای خود را سیاست‌گذاری و مدیریت می‌کنند. بخش تعاون و قوانین آن، پاسخگوی همه‌ی نیازهای افراد هست.
سند جامع فرش کرمان که اتاق بازرگانی متولی تدوین آن بود به کجا رسید؟
کلا منتفی و تمام شد.
فکر می‌کنید چنین سند و چشم‌اندازی برای فرش ضرورت ندارد؟
ما در جلسات و پشت میز که می‌نشینیم حرف‌های قشنگی می‌زنیم اما چیزی باید باشد که قابل اجرا باشد. در اتاق بازرگانی امثال من و دیگر تجّار نمی‌توانند برای بافندگان خط مشی تعیین کنند. بافندگان باید نیازهایشان شناخته شود و براساس آن نیازها برایشان تصمیم گرفته بشود. این را کسانی که با آنها سروکار دارند می‌شناسند و این‌ها هستند که می‌توانند تصمیم بگیرند نه کسانی که حتی بافنده را از نزدیک ندیده‌اند. الان بازرسی بیمه و یا فروش تولیدات از مشکلات بافندگان ماست. وقتی این مسایل برطرف شود نیاز به تصمیم دولت نیست یا بخش خصوصی در یک انجمن بنشینند تصمیم بگیرند که بافندگان چه بکنند. الان بافندگان در فروش محصول مشکل دارند، هرکس می‌تواند بیاید کمک کند.
